• Δύο βιβλία για έναν κόσμο

    Date: 2021.06.21 | Category: ΠΟΛΙΤΙΚΗ | Tags:

    (φεύγω για διακοπές και δεν θα χαζεύω συχνά τα σχόλια, οπότε χρησιμοποιείστε τα με φιδώ)

     

    Υπάρχουν μερικά βιβλία που παρότι δεν είναι ακριβώς καταπληκτική λογοτεχνία, καταφέρνουν να εκφράσουν τις φαντασιώσεις μεγάλου αριθμού ανθρώπων. Τέτοια βιβλία έχουν αξία ακριβώς γιατί μας δίνουν να καταλάβουμε το πως λειτουργούν οι κοινωνίες μας (ή προβλέψιμα κομμάτια τους) αν και ο τρόπος που το κάνουν δεν είναι απαραίτητα ευθύς.

    Ένα τέτοιο κλασικό βιβλίο είναι το Atlas Shrugged, ένα μυθιστόρημα φαντασίας εξαιρετικά κακής ποιότητας που όμως κατάφερε να εκφράσει μια ολόκληρη μερίδα ανθρώπων που θα ονομάζαμε φιλελέδες. Η βασική (ναρκισσιστική) ιδέα του βιβλίου είναι η κοινωνική μετάφραση του σχεσιακού παραπόνου: “Αν δεν είχες κι εμένανε τι θα ήσουν στη γη, μπορεί αλήτης να ήσουνα να’χες καταστραφεί” ή “ήσουνα τι ήσουνα μια παξιμαδοκλέφτρα” κλπ κλπ.

    Οι ήρωες του βιβλίου είναι αυτοδημιούργητοι, που έχοντας βαρεθεί να τους “εκμεταλλεύονται” (το κράτος και ο όχλος) εξαφανίζονται ακολουθώντας την μαγική φλογέρα. Κάπως έτσι η κοινωνία -όπως και η παξιμαδοκλέφτρα των τραγουδιών- εντελώς προβλέψιμα καταρρέει χωρίς αυτούς. Μπορούμε εύκολα να καταλάβουμε γιατί ένα τέτοιο βιβλίο συγκινεί. Χαϊδεύοντας την μοναχοπαίδικη φαντασίωση ότι ο κόσμος γυρνάει γύρω από εμάς, βρίσκουμε καταφύγιο σε αυτή, ακριβώς διότι είμαστε αντιμέτωποι με έναν κόσμο στον οποίον νιώθουμε ακριβώς το αντίθετο· πως τίποτα δηλαδή δεν περνάει από το χέρι μας. Κι αυτό είναι που εννοώ ότι ο τρόπος που εκφράζει τον κόσμο μας δεν είναι ευθύς. Ο κάφκα σου τρίβει στη μούρη, κοίτα αγόρι μου είσαι ένα μικρό μυρμήγκι που θα συνθλιβεί και δεν θα ξέρει καν το γιατί. Η ράντ από την άλλη λέει ακριβώς το αντίθετο, αλλά αυτοί που συγκινούνται από το βιβλίο της, έχουν ακριβώς τον ίδιο φόβο και καταφεύγουν στην φαντασίωση της (καπιταλιστικής) παντοδυναμίας.

    Όμως το atlas shrugged είναι ένα κάπως ξεπερασμένο βιβλίο, ακριβώς διότι η αντίθεση (μεταξύ φαντασίωσης και πραγματικότητας) τα τελευταία 15 χρόνια έχει γίνει τόσο πολύ πιο έντονη που η φαντασία του βιβλίου δεν είναι αρκετή για να τη συγκεράσει. Λίγοι πια μπορούν να φαντασιωθούν τους εαυτούς τους ως αυτοδημιουργητοι καπιταλιστές σε μια εποχή όπου οι κεντρικές τράπεζες ορίζουν ακόμα και το πως κλάνουμε (νομισματικά μιλώντας). Ακριβώς όπως η αντίληψη της πλήρους αδυναμίας αυξήθηκε κατακόρυφα, το ίδιο κατακόρυφα αυξήθηκε και η φαντασίωση της παντοδυναμίας· γι’αυτό το λόγο οι σουπερ-ήρωες έγιναν ένα τόσο κεντρικό θέμα της χολυγουντιανής φαντασίωσης. Ο μηχανικός του atlas shrugged παραείναι κοινός θνητός για να αντιμετωπίσει την αδυναμία του στον σημερινό κόσμο και ακόμα και με μαγικό αυλό κανείς δεν δείχνει να τον ακολουθεί.

    Handmaid’s Tale

    Ένα άλλο βιβλίο το οποίο γράφτηκε παλιότερα αλλά ήρθε να εκφράσει τις φαντασιώσεις ενός κατοπινού κόσμου, είναι το handmaid’s tale της atwood. Παρότι εκδόθηκε στα 80s κι έγινε και -μια άγνωστη σχετικά- ταινία στα 90s, ήρθε στην επιφάνεια μετά την εκλογή τράμπ και έγινε κόμικ, σειρά κλπ κλπ. Η επιφανειακή αιτία είναι προφανής· το handmaid’s tale είναι μία τσόντα (κι αυτό δεν το λέω κριτικά, έχοντας γράψει κι εγώ μια τέτοια) που προσπαθεί να περιγράψει έναν δυστοπικό μελλοντικό κόσμο. Αυτός ο κόσμος διοικείται από μια κάστα gentlemen που φαίνεται να ξεπήδησε από ένα παράλληλο σύμπαν του αμερικάνικου εμφυλίου (σαν να νίκησαν οι νότιοι). Αυτοί οι τύποι έχουν επιβάλει έναν πουριτανικό απολυταρχικό κόσμο με την γκεστάπο του και απ’ όλα, στον οποίο οι γυναίκες περιορίζονται στο σπίτι και τον ρόλο των σκλάβων έχουν αναλάβει κάποιες άλλες γυναίκες παλακίδες/υπηρέτριες που προορίζονται για τεκνοποιία πέρα από τις γενικές δουλειές του σπιτιού. Η ηρωίδα είναι μια τέτοια παλακίδα και μας περιγράφει τη ζωή της.

    Χρονικά μπορούμε να πούμε πως το βιβλίο εκφράζει τον φόβο/πόθο που στα 70s-80s δημιούργησε η ενεργοποίηση των πρώην δημοκρατικών και νυν ρεπουμπλικάνων ψηφοφόρων του ονομαζόμενου bible belt ως αντίδραση στον τότε νέο κόσμο, μια αντίδραση που εκφράστηκε πολιτικά με την εκλογή Ρήγκαν.

    Υπάρχουν εκατοντάδες βιβλία λογοτεχνικά ή μη με παρόμοιο θέμα (δηλαδή τους άξεστους απειλητικούς σκοταδιστές ΑΚΑ rednecks), αλλά αυτό που κάνει το handmaid’s tale να ξεχωρίζει, είναι ότι εκφράζει σχετικά ανοιχτά την αμφίθυμη θέση του. Φυσικά οι rednecks είναι deplorables και ανάξιοι λόγου και επικίνδυνοι και άξεστοι κλπ κλπ, αυτά είναι πολύ εδραιωμένα θέματα, αλλά το βιβλίο προσπαθώντας να περιγράψει αυτή την καταπίεση που νιώθει η ηρωίδα στο νέο κόσμο και στο νέο ρόλο της, μας προσφέρει μέσω της ερωτικής αμφιθυμίας μια φαντασίωση αυτού του κόσμου.

    Και μόνο η περιγραφή της σεξουαλικής πράξης με την παλακίδα σε αυτό τον κόσμο (αποκλειστικά για τεκνοποιία βεβαίως βεβαίως) είναι αρκετή για να μας δώσει να καταλάβουμε αυτή την αμφιθυμία. Σίγουρα δεν αξίζει τον κόπο να ζει κανείς σε ένα τόσο καταπιεστικό κόσμο, αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι είναι σχεδιασμένος για να ευχαριστήσει τις υποτακτικές φαντασιώσεις του αναγνώστη.

    Το γεγονός ότι το βιβλίο αυτό ανασύρθηκε στην επιφάνεια κατά την τετραετία τράμπ είναι λογικό και αναμενόμενο στην επιφάνειά του. Κακοί άντρες με νότια προφορά που καταπιέζουν αθώες φιλελεύθερες κορασίδες σε έναν κόσμο γεμάτο απαγορεύσεις και χωρίς χαρά, πρόκειται για την τέλεια φαντασίωση δεν θα άξιζε μεγάλης κουβέντας.

    Εκείνο όμως που θα άξιζε να συζητήσουμε, είναι το πως αυτή η αμφίθυμη φαντασίωση μεταφράστηκε σε πραγματικότητα. Όχι φυσικά διότι ο στρατηγός Robert E Lee αναστήθηκε από τον τάφο του και έφερε τον παλιό νότο στην επικαιρότητα για να ικανοποιήσει την Blanche Dubois στο λεωφορείον ο πόθος. Αλλά στο πως ο απολυταρχικός πουριτανικός κόσμος επιβάλλεται (και χειροκροτείται) από τους ίδιους ανθρώπους που από τι φαίνεται βρήκαν το θέμα του βιβλίου (καβλωτικά) αποτροπιαστικό.