• Βρίσκεστε ακριβώς εδώ (με εικονογράφηση)

    Date: 2021.03.01 | Category: ΠΟΛΙΤΙΚΗ | Tags:

    Ένα από τα σταθερά μοτίβα της παγκοσμιοποίησης είναι η εισαγωγή του τρίτου κόσμου μέσα στον πρώτο. Αυτό στη δική μας ιστορική εμπειρία μας φαίνεται πρωτοφανές, ενώ στην ουσία κατά τη διάρκεια των μοντέρνων χρόνων, πρωτοφανής ήταν η δική μας ιστορική εμπειρία. Καθ’ όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα το μεγαλύτερο κομμάτι της δύσης ήταν “τρίτος κόσμος” και το μεγαλύτερο μέλημα των προοδευτικών ελιτ ήταν με ποιο τρόπο θα ελεγχθεί αυτός ο όχλος.

    Μοτίβα όπως ο περιορισμός του δικαιώματος ψήφου, και ο πληθυσμιακός έλεγχος ήταν σταθερές αυτής της εποχής. Οι προπάτορες της αριστεράς του τρίτου δρόμου, δεν ήταν παρά οι fabians σοσιαλιστές με τους οποίους συνεχώς κοντράρεται ο καθολικός chesterton.

    Οι fabians βλέπουν ότι η επαν-εισαγωγή της υγιεινής στον μοντέρνο καπιταλιστικό κόσμο στα μέσα/τέλη του 19ου αιώνα, αυξάνει τους αριθμούς της πλέμπας σε επικίνδυνο βαθμό κι αυτό κινδυνεύει να καταστρέψει την ποιότητα της ράτσας. Γιατί? Μα διότι οι φτωχοί είναι τέτοιοι επειδή είναι λιγότερο ικανοί (fit). H φτώχια τους είναι η απόδειξη των κατώτερων γενετικών τους δυνατοτήτων. Κι άρα αν γεννάνε περισσότερα παιδιά από τους πετυχημένους, είναι προφανές πως η ποιότητα του γεννετικού υλικού της χώρας θα φθίνει.

    Είτε αυτό εκφράζεται ανοιχτά, είτε με εφημισμούς όπως ευγονική και έλεγχος των γεννήσεων από τις μουλάρες, το μοτίβο είναι πολύ πολύ σταθερό και διαχρονικό· δεν αφορά μόνο τις κακές εποχές πριν τον πόλεμο όπου οι ναζί βιομηχανοποιήσαν αυτή την αγγλοσαξονική ιδέα. Ακόμα και κατά τη μεγάλη διαμάχη για τη γενική νομιμοποίηση των αμβλώσεων στις ΗΠΑ στα 70s, το βασικό επιχείρημα των υπέρ, ήταν πως το να έχεις περισσότερα παιδιά απ’όσα αντέχεις οικονομικά, σημαίνει ότι αυτά τα φτωχά παιδιά είναι καταδικασμένα να είναι δυστυχισμένα και να εγκληματούν.

    Το brave new world, γραμμένο από έναν insider της εποχής, δεν είναι τίποτα άλλο από μια ειρωνική παραβολή του μελλοντικού κόσμου όπως τον φαντασιώνονταν αυτοί οι προοδευτικοί μαλθουσιανοί. Διότι φυσικά υπήρχαν και οι πιο συντηρητικοί μαλθουσιάνοι φιλελεύθεροι σαν τον σπένσερ που δεν μασούσαν τα λόγια τους.

    Ο τρίτος κόσμος ήταν τόσο κοντά στον πρώτο, όσο το east end από το west end του λονδίνου και η ile de france από τα καταγώγια της μπελβίλ κι αυτό ήταν η τότε ιστορική εμπειρία.

     

     

    Το μπουλόνι στα γρανάζια της ιστορίας

    Όμως η ιστορία δεν είναι ένα γραμμικό πράγμα με καθαρές γραμμές όπως μας μαθαίνουν βολικά στο σχολείο. Είναι βρώμικη και παράδοξη και οι καλοί με τους κακούς είναι συνήθως ζήτημα του ποιος έγραψε το βιβλίο.

    Ίσως το μεγαλύτερο μπουλόνι που έπεσε στα γρανάζια να ήταν το πρώτο ημίχρονο του ευρωπαϊκού πολέμου (1914-1918) διότι αυτό απελευθέρωσε δυνάμεις που σιγόκαιαν για δεκαετίες και άλλαξε ισορροπίες που κανείς δεν περίμενε.

    Μια τέτοια “παράπλευρη” απώλεια ήταν η επαφή του αποικιακού τρίτου κόσμου με τον ευρωπαϊκούς συντρόφους τους. Πολλοί αναφέρουν ως αρχή του αντι-αποικιακού αγώνα την διαπίστωση των αραπάδων πως αυτοί οι ευρωπαίοι δεν ήταν και τόσο ανώτεροι όταν τους γνώρισαν στα χαρακώματα.

    Η έκρηξη της σοβιετικής επανάστασης πάνω στα αποκαϊδια του τσαρικού κράτους που έχασε τον πόλεμο ήταν άλλο ένα από αυτά τα σπασμένα γρανάζια που με τη σειρά τους πήγαν και μπλόκαραν άλλα τόσα. Οι μπολσεβίκοι είχαν ως σύνθημα την απελευθέρωση αυτού του εσωτερικού τρίτου κόσμου (δηλαδή των φτωχών) από τους πλούσιους δυνάστες του και την ανάδειξη τους ως κινητήριου μοχλού της ιστορίας.

    Την ίδια απελευθέρωση υπόσχονταν και οι ναζί στη γερμανία, μόνο που οι εκεί δυνάστες ήταν οι νικήτριες δυνάμεις του πρώτου ημιχρόνου. Αυτό δεν σημαίνει τίποτα για τους άραβες που είδαν στους ναζί τους ίδιους μπολσεβίκους που βοήθησαν τον ατατούρκ να αποτινάξει τους κατακτητές βρετανούς και τα τσιράκια τους (ΑΚΑ έλληνες). Σημερινές “παραδοξότητες” όπως η περσία που ονομάστηκε ιραν (ΑΚΑ άριοι) και οι άραβες φαντάρους που χαιρετάνε ακόμα “ναζιστικά”, είναι μερικά τέτοια παραδείγματα που επιβίωσαν στον σημερινό κόσμο.

     

     

    Ο νέος γενναίος κόσμος του 1946.

    Το τέλος του δεύτερου ημιχρόνου του πολέμου έφτιαξε έναν “καινούργιο κόσμο” από τα υλικά του παλιού. Το σιδηρούν παραπέτασμα που χώριζε τον δυτικό κόσμο σε πρώτο και δεύτερο ήταν μια ανακάλυψη του γκέμπελς όταν συνειδητοποίησε πως έχανε τον πόλεμο από τους υπάνθρωπους σοβιετικούς. Οι βρετανοί ενθουσιάστηκαν τόσο πολύ με την ιδέα που άρχισαν να συζητούν ένα αντι-σοβιετικό μέτωπο με τους γερμανούς ήδη από το 1943 (φτάνει να ξεφορτώνονταν τον μουστάκια), αλλά οι αμερικάνοι του ρούσβελτ δεν ήθελαν να πουλήσουν τους σοβιετικούς με τους οποίους θεωρούν ότι έχουν τόσα πολλά κοινά.

    Χρειάστηκε η ολοκληρωτική ήττα της γερμανίας, ο θάνατος του ρούσβελτ και η πραξικοπηματική εγκαθίδρυση του Τρούμαν στις ΗΠΑ για να ξαναπλασαριστεί η ιδέα του σιδηρούν παραπετάσματος από τον Τσώρτσιλ το 1946.

    Αν όμως υπάρχει ένα κοινό και από τις δύο πλευρές του παραπετάσματος, αυτό δεν είναι παρά η εξαφάνιση του τρίτου κόσμου μέσα στον πρώτο. Υπέροχα θα ήταν αυτά τα νέα, αν δεν συνοδευόταν από μια τεράστια δυσπιστία γι’ αυτόν τον εσωτερικό τρίτο κόσμο.

    Στο νέο αυτό κόσμο, στον όχλο θα προσφέρονταν ολοένα και περισσότερες υλικές ανέσεις που προορίζονταν παλιά για την ελιτ, φτάνει αυτός ο όχλος να δεχόταν την πρωτοκαθεδρία των αφεντικών του. Κάθε διαφορετική άποψη βαφτιζόταν και από τις δύο πλευρές ως αποστασία προς τον εχθρό και αντιμετωπιζόταν με λιγότερο ή περισσότερο βίαιους όρους περιπτωσιολογικά.

    Τον τόνο έδωσαν δυστυχώς πρώτοι οι σοβιετικοί καθώς μια δεκαετία πριν τον πόλεμο εδραίωσαν το τέρας του σταλινισμού, ένα καθεστώς τρόμου για κάθε άποψη που παρέκκλεινε από αυτή του πατερούλη· καθώς και οι τελευταίοι παλαιοί μπολσεβίκοι εξαφανίζονταν από το προσκήνιο ως “προδότες”, τα πράγματα γίνονταν ξεκάθαρα για το τι θα πρόσφερε το “όνειρο”.

    Για τον πρώτο κόσμο δεν υπήρχε αμφιβολία και ο ελληνικός εμφύλιος έδειξε πολύ γρήγορα (1946-1949) το πως τιμωρούνται αυτοί που δεν διάβασαν τη μπροσούρα. Στον δεύτερο (σοβιετικό) κόσμο είχαμε την λιγότερο αιματηρή περίπτωση της γιουκοσλαβίας (1948) και της ουγγαρίας και της ανατολικής γερμανίας λίγο αργότερα (1955-56). Ο πρώτος κόσμος έδειξε κι αυτός ότι μπορεί να κάνει λιγότερο αιματηρές παρεμβάσεις από τις ελληνικές τόσο στην ιταλία (gladio) όσο και την τουρκία (stay behind) αλλά έβγαλε το άχτι του στις αποικίες (με αιχμή τις αποικίες των πολιτισμένων γάλλων που είχαν από τις πιο αιματηρές συμπλοκές, βιετνάμ-αλγερία). Κόντρα ρελάνς από τους σοβιετικούς στην άνοιξη της πράγας και αργότερα στην πολωνία κοκ.

    Το μοτίβο όμως ήταν σταθερό και στις δύο πλευρές. Υλικές ανταμοιβές για την υποταγή της πλέμπας στους άρχοντες του μπλοκ μας κι όποιος τολμήσει να ακούσει την πλέμπα, τον τρώει ο λύκος.

     

     

    Έβγαλε βρώμα η ιστορία ότι ξοφλήσαμε

    Υπάρχει ακόμα αναπάντητο το ερώτημα γιατί κατέρρευσε ο δεύτερος κόσμος σαν τραπουλόχαρτα μέσα σε ένα μόλις χρόνο. Η κατάρρευση ήταν πλήρης και εσωτερική όσο κι αν αλληλοσυγχαίρονται οι δυτικοί ότι αυτοί την προκάλεσαν.

    Η πιο συνεκτική απάντηση που έχω βρει είναι διότι οι συμμετέχοντες σε αυτόν έπαψαν να τον πιστεύουν. Αυτό συνέβη σταδιακά και σε διαφορετικές ταχύτητες τόσο για την πλέμπα όσο και για τους άρχοντές της και είναι κάτι που είχε συμβεί δεκαετίες πριν το 1989.

    Από τη στιγμή που οι όροι της υποταγής στο ανατολικό μπλόκ ήταν οι ίδιοι με αυτούς στο δυτικό (υλικές ανταμοιβές για το χάρτινο χειροκρότημα ή έστω τη σιωπή σου) ήταν προφανές πως οι δυτικοί τα είχαν καταφέρει καλύτερα. Από τη στιγμή που οι εργάτες και στις δύο πλευρές του παραπετάσματος είχαν μετατραπεί σε αποξενωμένα ρομποτάκια της φορντικής παραγωγής με μοναδική χαρά και διέξοδο τον καταναλωτισμό, το δυτικό μοντέλο πρόσφερε σαφώς περισσότερα καθρεφτάκια.

    Όπως λέει και το παλιό ανέκδοτο: ο τσώρτσιλ ρώτησε μια κυρία της καλής κοινωνίας σε ένα κοκτέιλ πάρτυ.

    λαίδη θα κοιμόσασταν μαζί μου για ένα εκατομμύριο λίρες?”

    κύριε πρωθυπουργέ, με κολάζετε”

    για 10 λίρες?”

    Μα για ποια με περάσατε?”

    λαίδη μου, το για ποια σας περάσαμε το απαντήσαμε στην πρώτη ερώτηση, τώρα απλά διαπραγματευόμαστε την τιμή”

    Τα καθρεπτάκια αυτά μπορεί να ήταν απτά υλικά (έχουν καλύτερα αυτοκίνητα), αλλά πολύ συχνά ήταν πιο μπλεγμένα. Ο τουρισμός ήταν ένα τέτοιο πόρισμα του νέου καταναλωτικού κόσμου και όλοι οι ανατολικοί ζήλευαν τους “ελευθεριακούς” γιουκοσλάβους που σουλάτσερναν συνεχώς μεταξύ της γειτονικής ιταλίας και ελλάδας.

    Το κατεξοχήν συναίσθημα στην ανατολική γερμανία ήταν η βαρεμάρα· όχι η έλλειψη χρημάτων, αλλά ότι δεν υπήρχαν αρκετά πράγματα να αγοράσεις με αυτά. Το γεγονός ότι έχτισαν ένα τείχος το 1965 για να αποτρέψουν τους υποτακτικούς τους να πάρουν ένα μετρό για το δυτικό βερολίνο ήταν κάτι που δικαιολογούσαν και οι αντικαθεστωτικοί ως μια προβληματική μεν απόφαση, που προσπαθούσε να λύσει ένα υπαρκτό πρόβλημα. Όμως το ίδιο γεγονός δεν ήταν παρά η ξεκάθαρη αποδοχή της ιδεολογικής τους ήττας.

    Το δράμα ήταν πως όταν ο σαβόπουλος τραγουδούσε:

    Ο εργάτης βλαστημάει και τραβάει για τον σταθμό

    να ο ήλιος ανεβαίνει σαν σημαία στον ουρανό

    μπρος στης φάμπρικας την πύλη ο εργάτης σταματά

    όμορφη η μέρα γνέφει κι απ’ το ρούχο τον τραβά

    Ε ε σύντροφέ μου αχ τι κακό

    μέρα μ᾿ ήλιο σαν κι αυτό

    να την τρώει τ’ αφεντικό”

    θα μπορούσε να μιλάει εξίσου και χωρίς καμία διαφορά για έναν εργάτη που ζούσε είτε από τη μία είτε από την άλλη πλευρά του παραπετάσματος.

     

     

    Περιμένοντας το δεύτερο παπούτσι

    Το γιατί οι ανατολικοί προτίμησαν να αυτοκτονήσουν παραδινόμενοι στους καπιταλιστές είναι ένα ενδιαφέρον ερώτημα μεν, αλλά δεν υπάρχει καμία ιστορική αμφιβολία ότι συνέβη. Εκείνο για το οποίο μας προειδοποιούσε ο μακαρίτης βάλερστάιν ήδη από τη δεκαετία του 90 ήταν πως η πτώση του αριστερού (ανατολικού) παπουτσιού δεν θα έφερνε το τέλος της ιστορίας όπως έλεγαν οι διάφοροι καραγκιόζηδες τύπου φουκουσίμα, αλλά θα έφερνε και τη σίγουρη πτώση του δεξιού (δυτικού) παπουτσιού.

    Με λίγα λόγια το παραπάνω ανέκδοτο με τον τσώρτσιλ δεν ίσχυε μόνο για τους ανατολικούς πλεμπαίους, αλλά και για τους δυτικούς. Αυτή η διαπραγμάτευση της τιμής στη δύση ξεκίνησε πολύ πριν την πτώση του τείχους ήδη από τα μέσα του 1970. Το υλικές απολαβές για να είστε καλοί και υπάκουοι υπάλληλοι είχε αρχίσει να τίθεται από τότε σε διαπραγμάτευση. Όπως και το 1946, ο νέος γενναίος κόσμος του 1989 είχε φτιαχτεί με τα υλικά του παλιού. Όπως το βρώμικο κάρβουνο και το καθαρό φυσικό αέριο ήταν μέρος της θατσερικής κόντρας με τους ανθρακορύχους, έτσι και τα δικαιώματα των γυναικών και ο πολυπολιτισμικός χαρακτήρας της αλγερίας ήταν τα επιχειρήματα των γάλλων κατά τη διάρκεια του πολέμου κατά της αποικιοκρατίας.

    Παλιά ανακυκλωμένα συνθήματα και επιχειρήματα που ενίοτε ανανεώνονται φτάνει η κατεύθυνση να μένει κοινή. Τώρα οι μουλάρες δεν πρέπει να κάνουν παιδιά όχι διότι τα φτωχά παιδιά θα γίνουν εγκληματίες (όπως το 1970), αλλά διότι πρέπει να βοηθήσουν την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής.

    Κάπως έτσι και η επαν-εισαγωγή του τρίτου κόσμου μέσα στον πρώτο άρχισε να γίνεται μια κοινότοπη πραγματικότητα με νέο περιτύλιγμα. Στην αρχή με την υποδοχή όλων αυτών των ανατολικών που έψαχναν το αμερικάνικο όνειρο στο δυτικό κόσμο από το οικονομικό σοκ και δέος που ζούσαν στις χώρες τους. Καθώς αυτό δεν ήταν αρκετό, η γιουκοσλαβική ιδέα, μεταφράστηκε ως “πόλεμος κατά της τρομοκρατίας”.

    Μια καταστροφική πολεμική μηχανή που από τη μία δημιουργεί καμμένη γη στις χώρες που “απελευθερώνει” και από την άλλη εντείνει τις μεταναστευτικές ροές με νέους μετανάστες που “πείθονται” ότι θα βρουν την τύχη τους στη δύση. Μέσα σε μόλις 30 χρόνια στον πρώτο κόσμο αποκτήσαμε αλβανούς, βούλγαρους, πρωην γιουκοσλάβους, αφγανούς, πακιστανούς, σομαλούς, ιρακινούς, σύριους, Λίβυους και εσχάτως υεμενέζους γείτονες.

    Γείτονες που ως ξεριζωμένοι ξεκινούσαν από τη χαμηλότερη σκάλα της κοινωνικής κλίμακας και φυσικά ανταγωνίζονταν όσους βρίσκονταν ήδη εκεί. Όσο αυτό χτυπούσε μόνο τα απολειφάδια του παλιού κόσμου (με λίγα λόγια τα εργατικά επαγγέλματα) οι περισσότεροι κάναμε την πάπια ή ακόμα χειρότερα κατηγορούσαμε αυτούς που γκρίνιαζαν ως ρατσιστές· την ίδια στιγμή που ο μόνος λόγος που έμπαιναν στα σπίτια των κατήγορων οι ίδιες εθνικότητες, ήταν ως εργάτες (καθαρίστριες, νοσοκόμες, πουτάνες, κοκ)

    Χρειάστηκε να φτάσει η κρίση του 2008-10 για να ξεκαθαρίσει λίγο η κατάσταση. Εκεί τεράστια στρώματα των ευπρεπών του δυτικού κόσμου μετατράπηκαν σε πλέμπα κι από τότε η τάση είναι συνεχώς αυξητική. Οι όποιες διέξοδοι προτείνονταν, αφορούσαν όλο και λιγότερους. Κι όποιος δεν πίστευε σε αυτές, ήταν απλά πούστης, κίτρινος γιλέκος, ακροδεξιός, ψεκασμένος· με λίγα λόγια εκτός του δημοκρατικού τόξου που λέγανε και παλιότερα. Το δεύτερο παπούτσι επιτέλους έπεσε.

     

     

    Οι ανατολικο-ευρωπαίοι ως καθρεύτες των δυτικών

    Μια γραμμή που διαπερνά δυτικούς και ανατολικούς από τα 70s και μετά είναι πως οι κοινωνίες των πειθήνιων εργατών που για αντάλλαγμα έπαιρναν υλικά καθρεφτάκια δεν είχαν καμία διάθεση να αντιδράσουν στις όποιες αλλαγές, όσο δραματικές κι αν ήταν. Στην αρχή αυτό δεν ήταν παρά επιβεβαίωση της καταβαράθρωσης του σοβιετικού ονείρου. Η επανάσταση που υποσχέθηκε να απελευθερώσει την ανθρωπότητα, είχε φτιάξει μια κοινωνία γεμάτη απαθή και υποτακτικά υποκείμενα. Και το μέτρο της αποτυχίας του σοβιετικού προγράμματος ήταν πως μετά την κατάρρευση αυτές οι κοινωνίες δεν αντιστάθηκαν καθόλου στον πιο σκληρό δαρβινικό καπιταλισμό που τους επιβλήθηκε.

    Η πορεία από το 2008 και μετά μας έδειξε ότι αυτή η απάθεια και η υποτακτικότητα δεν ήταν μόνο προνόμιο των σοβιετικών κοινωνιών. Κι αν το μνημόνιο στην ελλάδα δεν ήταν αρκετό για να μας το εμπεδώσει, ήρθε ο κορονογιός για να μας δείξει ότι αυτή είναι η μοίρα όλης της δύσης.

    Μέσα σε ένα χρόνο έχουμε ζήσει τόσο δραματικές αλλαγές στην καθημερινότητά μας κι όλοι συμπεριφερόμαστε σαν να ήταν το φυσικότερο πράγμα του κόσμου. Οι πιο αισιόδοξοι περιμένουν πότε θα τελειώσει όλο αυτό για να ξαναγυρίσουν στην παλιά τους ζωή, αλλά όλοι ξέρουμε ότι όπως και με το μνημόνιο, αυτό είναι απλά ένας ψυχολογικός μηχανισμός για να αντιμετωπίσεις τον καινούργιο κόσμο. Κι αυτό θα είναι το θέμα του επόμενου άρθρου. Διότι ο κορονογιός δεν είναι η 7η πληγή του φαραό, αλλά ένα καθρεύτισμα των κοινωνιών στις οποίες ζούμε. Ένας καταλύτης για να φανεί καθαρά το ποιοι είμαστε και που πάμε.

     

    Και για κερασάκι μερικές γελοιογραφίες από την ανατολική γερμανία του 1979.

     

    (επιτέλους αποκαταστάθηκε η τάξη στο γραφείο)

     

    (Δεν μπορεί ο γιός σας να περπατήσει μέχρι το σπίτι? Δίπλα μένετε.

     Με αυτό το δώρο όχι κυρία νιντχάμελ)

    Αυτό είναι το ιδιαίτερο με την ανθρωπότητα, ότι μπορεί να υπερισχύσει των ποταπών ενστίκτων της.

    Γι’ αυτό λοιπόν, πρώτα αυτοκίνητο και μετά ένα παιδί

     

    Σε μερικά χρόνια κανείς δεν θα χρειάζεται να τρέχει στο δρόμο για να απολαμβάνει την πολύχρωμη κοινωνία μας

     

    Για αυτόν

     

     

     

    (κοίτα μαμά, όπως και οι άνθρωποι.

    Μην ξεχνάς ότι δεν έχει αυτοκίνητο)

    Αφού έχουμε γιορτή, γιατί κλαίς? Αφού είναι τόσο όμορφα…

    Ναι αλλά μέχρι τον επόμενο χρόνο δεν θα έχουμε καμία άλλη πολιτιστική δραστηριότητα.

     

    Κάτι είδαμε και από τον κόσμο. Σε 8 μέρες περάσαμε 7 χώρες

     

    Ο νικητής

     

    Ναι εντάξει, αλλά είναι εισαγώμενα

     

    Μπορεί να μην ξέρουμε πως του λένε και σε ποιο όροφο της πολυκατοικίας μένουν, αλλά τις πινακίδες των αυτοκινήτων τους τις γνωρίζουμε ακριβώς

     

    Το να έχεις προσωπικότητα νεαρέ μου, σημαίνει το να έχεις ένα χόμπυ εκτός από λεφτά