• Η αργεντινοποίηση της Ισλανδίας

    Date: 2009.01.28 | Category: ΠΟΛΙΤΙΚΗ, OIKONOMIA | Tags: ,,,,,

    Βρίσκονται ακριβώς στα δύο άκρα του πλανήτη, φαινομενικά δεν έχουν καμία σχέση μεταξύ τους, κι όμως το παγκόσμιο παιχνίδι του καπιταλισμού τις οδήγησε στη χρεοκοπία. Όχι φυσικά χωρίς την αμέριστη βοήθεια των κατοίκων τους. Υπάρχουν χιλιάδες διαφορές και μια δεκαετία απόσταση μεταξύ αργεντινής και ισλανδίας, καθώς προχωράτε αυτό το άρθρο, θα δείτε πως υπάρχουν και αρκετές απροσδόκητες ομοιότητες.

    Πριν ξεκινήσουμε όμως με τις ομοιότητες θα ήθελα να δώσω μια μικρή εικόνα των χαοτικών διαφορών τους. Η αργεντινή είναι μια χώρα 40 εκ κατοίκων και η Ισλανδία ένα χωριό 300.000 σε μια έκταση λίγο μικρότερη από την ελλάδα. Η αργεντινή από την άλλη είναι 27 φορές μεγαλύτερη, πλούσια σε πρώτες ύλες και με τεράστια γεωργική παραγωγή. Η ισλανδία είναι εντελώς άγονη, εισάγει σχεδόν τα πάντα και το μόνο που διαθέτει η γη της, είναι άφθονους σεισμούς και γεωθερμικές πηγές. Η θάλασσα προσφέρει μια σχετικά αξιόλογη αλιεία. Ο πληθυσμός της διαθέτει πολλά “σκανδιναβικά” χαρακτηριστικά με μηδενικά ποσοστά νεκρών βρεφών, αναλφαβητισμού, αρκετά ομοιόμορφη κατανομή του εθνικού πλούτου, 7,5% του ΑΕΠ για την παιδεία και λοιπών κοινωνικών δεδομένων του “πολιτισμένου” κόσμου. Κάτι που δεν μπορούμε να πούμε για την Αργεντινή που, καίτοι θεωρείται η πιο “ευρωπαική” χώρα της Ν.Αμερικής, δεν μπορεί να συγκριθεί με τα σκανδιναβικά στάνταρ.

    Τώρα λοιπόν που σας έδειξα τις εντυπωσιακές διαφορές των δύο χωρών ας δείξουμε με ποιο τρόπο η παγκόσμια θεολογία της ελεύθερης αγοράς τους έφερε κοντά.

    Ένας νομισματικός παράδεισος.

    Αξίζει να ξεκινήσουμε με το γεγονός πως και οι δύο χώρες όταν χρεοκόπησαν, έπαιρναν τις καλύτερες βαθμολογίες των διεθνών οργανισμών σε σχέση με τις άλλες χώρες της περιοχής τους. Θεωρούνταν από τους φιλελεύθερους θεολόγους παραδείγματα προς μίμηση. Όλοι οι αναλυτές θυμήθηκαν τις ενστάσεις που είχαν αρκετά μετά την κρίση. Νομίζω το ξέρετε το παραμύθι πια, ανοιχτές αγορές, μπίζνες για τον χρηματο-οικονομικό κλάδο κι ένα νομισματικό καθεστώς που βόλευε τα Hedge Funds.

    Ένα άλλο σημαντικό κοινό των δύο χωρών, ήταν πως οι λόγοι της κατάρρευσης προήλθαν κατά πρώτο και κύριο λόγο από τις φιλελεύθερες νομισματικές συνταγές που ακολουθούσαν και δεν είχαν ιδιαίτερη σχέση με τη λεγόμενη “πραγματική” οικονομία ή ό,τι τέλοσπαντων είχε απομείνει μετά την επέλαση των χρηματο-οικονομικών ακρίδων τις “καλές” μέρες.

    Στις καλές μέρες λοιπόν, οι δύο αυτές χώρες είχαν τεράστιες εισροές εισαγόμενων κερδοσκοπικών κεφαλαίων. Στη μεν Αργεντινή γιατί οι επενδυτές απολάμβαναν υψηλές αποδόσεις στα κρατικά ομόλογα και τις ιδιωτικοποιήσεις δημοσίων επιχειρήσεων, χωρίς το συναλλαγματικό ρίσκο που συνεπάγεται η επένδυση σε μια ξένη χώρα (το πέσο είχε σταθερή ισοτιμία με το αμερικάνικο δολάριο).

    Η δε Ισλανδία διότι διέθετε υψηλά επιτόκια κι ένα από τα αγαπημένα παιχνίδια των απανταχού κερδοσκόπων ειδικά μετά το 2000 είναι το λεγόμενο curry trade. Με λίγα λόγια δανείζεσαι χρήματα από μια οικονομία με μηδενικά επιτόκια (πχ γιέν με 1%) και τα βάζεις σε καταθέσεις στην Ισλανδία με απόδοση 8% και 12% το χρόνο. Χωρίς λοιπόν να κουνήσεις το δαχτυλάκι σου έχεις μια καλή απόδοση. Το ρίσκο βρίσκεται φυσικά στην ισοτιμία. Αλλά όσο περισσότεροι άνθρωποι μπαίνουν σε αυτό το κόλπο, τόσο περισσότερο πιέζεται προς τα πάνω η ισοτιμία της Ισλανδικής κορώνας δίνοντας ακόμα μεγαλύτερες αποδόσεις.

    Σε αυτές τις καλές μέρες λοιπόν, η Ισλανδία απολάμβανε στρατοσφαιρικούς ρυθμούς ανάπτυξης για τα σκανδιναβικά δεδομένα (από το 2004 και μετά η αύξηση του ΑΕΠ δεν έπεφτε κάτω από το 6%), μηδενική ανεργία (1,5% ) και μπόλικο ζεστό χρήμα. Την ίδια καλή περίοδο οι Αργεντίνοι απολάμβαναν το σκληρό πέσο που έκανε τα εισαγόμενα προϊόντα πολύ φθηνότερα και έδινε στην Αργεντίνικη μεσαία τάξη μια επίφαση πλούτου για σχεδόν ολόκληρη τη δεκαετία του 90.

    Η μαγική εικόνα.

    Αργά η γρήγορα όμως τα χρηματο-οικονομικά θαύματα καταρρέουν. Στη μεν Αργεντινή το σκληρό και ακριβό (λόγο σταθερής ισοτιμίας με το δολάριο) πέσο κατέστρεψε τις εξαγωγές (σε μια χώρα παραδοσιακά εξαγωγική) και οδήγησε στην έξοδο κεφαλαίων και από τους ίδιους τους Αργεντίνους. Στη δε Ισλανδία το ξένο χρήμα που πλημμύρισε τη χώρα δεν μπόρεσε φυσικά να δημιουργήσει παραγωγικές επενδύσεις. Οι τράπεζες άρχισαν να σκορπούν τα χρήματα σε απίθανες φούσκες σε βαθμό που οι δύο μεγαλύτεροι χρηματο-οικονομικοί οργανισμοί της Ισλανδίας να έχουν επενδύσει 9 φορές το ΑΕΠ της χώρας. Χρειάστηκε να έρθει η κατάρρευση της Lehman για να συνειδητοποιήσουν οι καταθέτες το παραλογισμό και να τρέξουν πανικόβλητοι να μαζέψουν τις καταθέσεις τους. Αλλά όπως συμβαίνει πάντα στον καπιταλισμό, η έξοδος είναι μια πολύ πολύ μικρή πόρτα.

    Δεκάδες χιλιάδες επενδυτές έμειναν με αργεντίνικα ομόλογα στο χέρι το 1999 και οι περισσότεροι πήραν 30 σεντς για κάθε δολάριο χαριστικά μερικά χρόνια αργότερα από τον κακό διάβολο για το ΔΝΤ Κίρχνερ. Εκατοντάδες χιλιάδες μικροί και μεγάλοι κερδοσκόποι εγκλωβίστηκαν με Ισλανδικές κορώνες στα χέρια. Ένα ευρώ αγόραζε 90 ισλανδικές κορώνες στις αρχές του 2008 και 340 στις 9 του Οκτώβρη, την ημέρα δηλαδή που και η τελευταία ισλανδική τράπεζα κατέρρευσε και η κυβέρνηση ήρε την μετατρεψιμότητα του νομίσματος. Πιθανότατα όλοι τους, θα πάρουν ακόμα μικρότερες αποζημιώσεις από αυτές των κατόχων αργεντίνικων ομολόγων. Κάποιοι μιλάνε για μόλις 10 σεντς στο ευρώ με εγγυημένα μόνο τα πρώτα 20.000ευρώ, τουλάχιστον για την περίπτωση των 100.000 Ολλανδών καταθετών, διότι για τους τριπλάσιους Άγγλους καταθέτες τα πράγματα είναι πιο θολά. Αλλά ακόμα κι έτσι, ο Ισλανδικός οργανισμός τραπεζικών αποζημιώσεων δεν δείχνει να έχει αρκετά χρήματα να αντεπεξέλθει.

    Το Χάος.

    Κι έτσι η σκανδιναβική χώρα βρέθηκε μπροστά σ’ ένα αδιέξοδο τόσο εντυπωσιακό και τόσο απροσδόκητο, αρκετά αντίστοιχο με αυτό της μεσαίας τάξης της Αργεντινής. Τα σουπερμάρκετ δήλωσαν πως έχουν αποθέματα τροφίμων για λίγες μέρες χωρίς συνάλλαγμα για να κάνουν εισαγωγές. Περιορισμοί έχουν τεθεί παντού με την κυβέρνηση να επιτρέπει μόνο την εισαγωγή τροφίμων, φαρμάκων και πετρελαίου. Η ανεργία εκτινάχθηκε στο 8% μέσα σε 3 μήνες και ο πληθωρισμός βρίσκεται σταθερά γύρω στο 20-25%. Ο γενικός δείκτης του Ισλανδικού χρηματιστηρίου έπεσε από τις 3000 κοντά στις 650 μονάδες σε μία μόλις μέρα. Φυσικά δεν προσπαθούμε εδώ να συγκρίνουμε τα πάθη της αργεντινής καθώς οι ισλανδοί ξεκινούν την πτώση από ένα σαφέστατα υψηλότερο οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο, αλλά η σφοδρότητα του σοκ -που δεν έχει τελειώσει ακόμα- ήταν αρκετά παραπλήσια.

    Είναι ένας τεράστιο εφιάλτης χωρίς ξυπνητήρι. Όπως το να νιώθεις ότι οι καταθέσεις σου βρίσκονται παγωμένες σενα τραπεζικό σύστημα 10 φορές μεγαλύτερο από τη χώρα σου και πως τα χρήματα αυτά ελάχιστη αξία έχουν στο εσωτερικό της χώρας. Ή όπως όταν ακούς ότι η Βρετανική κυβέρνηση πάγωσε όλα τα περιουσιακά στοιχεία που είχαν εταιρίες ισλανδικών συμφερόντων στην Μεγ.Βρετανία. Είναι μια πράξη εχθρότητας που κανείς ισλανδός δεν θα περίμενε να βιώσει από μια τόσο φιλική προς την Ισλανδία χώρα. Η επόμενη κίνηση θα ήταν να στείλει τις κανονιοφόρους να αποκλείσουν το Ρέκιαβικ, κάτι που έχει να συμβεί από την κρίση της Βενεζουέλας του 1902 εάν θυμάμαι καλά.

    Ή όπως το να νιώθεις ότι ολόκληρο το πολιτικό σύστημα της χώρας σου βρίσκεται εξίσου παγωμένο από τις εξελίξεις και ανίκανο να καταλάβει ή να διαχειριστεί τα γεγονότα. Διότι οι αλογοσκούφηδες αυτού του κόσμου είναι τόσο εμποτισμένοι στην οικονομική θεολογία τους ή/και τον πλουτισμό των φίλων τους, που καθίστανται εντελώς ανίκανοι να κατανοήσουν οποιοδήποτε οικονομικό φαινόμενο δεν ταιριάζει στη συνταγή. Μπορεί να το έχει περιγράψει ο Μαρξ 150 χρόνια πριν, ή να το έχει προβλέψει ο Κέυνς 80 χρόνια πριν, αλλά αυτή η κατηγορία των ανθρώπων ταιριάζει καλύτερα στο διαχρονικό θεώρημα του Αινστάιν περί της απεραντοσύνης της ανθρώπινης ηλιθιότητας.

    Οι Ισλανδοί κατέβηκαν στους δρόμους όπως και οι Αργεντινοί, και τηρουμένων πάντα των αναλογιών, έριξαν χιονόμπαλες και μερικά καπνογόνα στο κοινοβούλιο και αυγά στο πρωθυπουργικό αυτοκίνητο, χτυπώντας κατσαρολικά ακριβώς όπως και στην αργεντινή. Παραιτήσεις επί παραιτήσεων κυβερνητικών στελεχών που ένιωθαν ανίκανοι να αντιμετωπίσουν την κοινωνική οργή και τα δυσθεώρητα προβλήματα. Την προηγούμενη βδομάδα ο κλήρος της κυβέρνησης έπεσε σε μια συμμαχία αριστερών-πρασινών με σοσιαλδημοκράτες και πρωθυπουργό την outsider Johanna (η Wikipedia μας πληροφορεί πως η Ισλανδία είναι πολύ μικρό μέρος για να χρειάζονται πραγματικά επίθετα). Εάν η περιπέτεια της αργεντινής μας λέει κάτι, θα χρειαστούν ακόμα πολλές παραιτήσεις μέχρι να βρεθεί ο δικός τους Κίρχνερ.

    Όταν βλέπαμε την αργεντινή να καταρρέει μπρος στα μάτια μας, είχαμε κάπου στην άκρη του μυαλού μας πως αυτή είναι η μοίρα των χωρών που δεν ανήκουν στον δυτικό κόσμο. Αλλά η Ισλανδία αποτελεί, μέλος του ΝΑΤΟ και κομμάτι του σκληρού πυρήνα της Ευρώπης στις συνειδήσεις των ανθρώπων. Βλέποντας την κατρακύλα της και το ουσιαστικό αδιέξοδο στο οποίο βρίσκεται, δεν μπορούμε να μην σκεφτούμε τι επιφυλάσσει η κρίση σε εμάς τους υπόλοιπους.

    ΥΓ Παρά το χάλι τους, οι ισλανδοί ένιωσαν ακόμα πιο σοκαρισμένοι όταν άκουσαν πως 1 στους 12 Άγγλους συνταξιούχους θα κινδυνέψει να πεθάνει αυτόν τον χειμώνα λόγω του ψύχους και βάλθηκαν να στείλουν ένα κοντέινερ με πουλόβερ στο Hull, μια πόλη του Αγγλικού βορά αδελφοποιημένη με το Ρέκιαβικ. Πέρα από το κωμικοτραγικό της είδησης, σημασία έχει να δούμε πως η χρεοκοπημένη Ισλανδία δεν θα έχει νεκρούς από το κρύο την ίδια στιγμή που η θεωρητικά μη-χρεοκοπημένη Αγγλία έχει 260.000 νεκρούς ηλικιωμένους μέσα σε μια δεκαετία από ασθένειες που σχετίζονται με το κρύο. Έτσι για να θυμόμαστε το μέγεθος της κακοδιαχείρισης (misallocation) των αγαθών που μπορεί να επιφέρει το “τέλειο” σύστημα της “ελεύθερης” αγοράς.

    Αυγή, δεν το βρίσκω δεν το βρίσκω