• Τα κίτρινα γιλέκα στο τετράγωνο

    Date: 2018.12.17 | Category: ΔΙΑΦΟΡΑ | Tags:

    Για να λύσουμε τα μικρά διαδικαστικά εδώ στην αρχή, ο “μυστικός” τρόπος για να δείτε που βρίσκεται αυτό το περιβόητο βιβλίο για το οποίο οι “μυημένοι” μιλάνε, βρίσκεται στο μπάνερ από πάνω σας, εκεί που  4-5χρόνια βλέπατε κώλους playmobil  🙂

    Και τώρα ας πιάσουμε το οικονομικό τουρλουμπούκι.

    Μικρή ανακεφαλαίωση (η πλοκή μέχρι σήμερα)

    Η “ανάπτυξη” από τις αρχές των 90s κλπ λίγο πολύ σε όλη τη δύση, βασίζεται στην λεγόμενη πιστωτική επέκταση, με λίγα λόγια σε ένα τρυκ όπου πληθωρίζει συγκεκριμένες κατηγοριές αγαθών με αποτέλεσμα τα ποντικάκια μέσα στη ροδέλα να μην βλέπουν πληθωρισμό σε αυτές τις κατηγορίες αλλά πλούτο. Όταν ακριβαίνουν μόνο τα σπίτια και οι μετοχές, αλλά η τιμή του γάλακτος μένει σταθερή, τότε είναι προφανές πως δεν έχουμε πληθωρισμό, έτσι παλιομουζίκοι ? 🙂 Ο τρόπος που συμβαίνει αυτό είναι τα δάνεια που δίνουν οι τράπεζες.

    Το 2008 είναι μια κομβική χρονιά διότι αυτό το μοντέλο σπάει ανεπανόρθωτα, κι άρα σπάει όλο το “αναπτυξιακό” μοντέλο από τα 90s και μετά. Σε αυτό το κομβικό σημείο οι κεντρικές τράπεζες είχαν χοντρικά δύο επιλογές. Ή να αφήσουν τη φούσκα να σκάσει τελείως λειτουργώντας αποπληθωριστικά, ή να παρέμβουν για να πληθωρίσουν τα χρέη της πιστωτικής επέκτασης και να εξαφανιστεί το πρόβλημα. Η πρώτη λύση ευνοεί αυτούς που έχουν ήδη χρήμα, η δεύτερη αυτούς που θα το αποκτήσουν στη διαδικασία.

    Σε γενικές γραμμές οι κεντρικές τράπεζες προτίμησαν την πρώτη λύση, αλλά καθώς ο καπιταλισμός δεν μπορεί να λειτουργήσει σε καθεστώς μόνιμου απο-πληθωρισμού, οι αμερικάνοι κυρίως το συνδύασαν με λίγο πασπάλισμα από τη δεύτερη λύση. Θα μου πείτε πως γίνεται να έχεις και τα δύο? Όπως και στην πιστωτική επέκταση, η αμερικάνικη FED σχεδιάσε μια σειρά από προγράμματα που πληθώριζαν πολύ συσγκεκριμένα αγαθά. Αυτά τα προγράμματα είχαν διάφορα αρκτικόλεξα για ονόματα το πιο διάσημο των οποίων ήταν το QE. Με λίγα λόγια η κεντρική τράπεζα τυπώνει χρήμα και με αυτό το χρήμα αγοράζει κρατικά και άλλα ομόλογα από διάφορους πλούσιους, πληθωρίζοντάς τα.

    Το QE κάποια στιγμή αντέγραψαν και οι ευρωπαίοι και παρότι σταθεροποίησε τις αγορές, δημιούργησε ένα σωρό άλλα προβλήματα, βασικότερο των οποίων ήταν πως δεν υπήρχε πια αγορά και ρίσκο για να καθορίζει τις τιμές σε αυτές τις βασικές κατηγορίες “προϊόντων”. Τα κρατικά ομόλογα πρόσφεραν μηδενικές ή και αρνητικές αποδόσεις, το αμέρικανικο χρηματιστήριο έσπαγε το ένα ρεκόρ μετά το άλλο και γενικά χάθηκε ο καπιταλιστικός μπούσουλας των αγορών και τι θα κάνουμε.

    Πόρισμα όλου αυτού του μπάχαλου, είναι πως το λεγόμενο misallocation of capital, δηλαδή χρήματα που επενδύονται σε βλακείες χωρίς την παραμικρή αξία, εκτοξεύθηκε στα ύψη, ακριβώς διότι το χρήμα -σε μια πολύ συγκεκριμένη κατηγορία ανθρώπων και αγαθών- έχασε κάθε αξία και κάθε έννοια. Οι λεγόμενες startup είναι ένα κλασικό τέτοιο φαινόμενο και εταιρίες σαν την netflix, την uber και την tesla βρίσκονται μπροστά μας ως απτή απόδειξη αυτού του προβλήματος.

    Κάπου εκεί -πάλι η FED μπροστάρης- αποφάσισε να αυξήσει τα επιτόκια και να αντιστρέψει τη διαδικασία τυπώματος του QE μήπως και το χρήμα ξανα-αποκτήσει μια κάποια αξία. Το αποτέλεσμα αυτής της αντιστροφής είναι φυσικά μια πτώση των χρηματιστηρίων, μια απόσυρση δολαρίων από αγορές με μεγάλο ρίσκο στις αναπτυσσόμενες οικονομίες, γενικά το να προσφέρεις ένα επιτόκιο 3% με μηδενικό ρίσκο (τα αμερικάνικα ομόλογα), ήλπιζαν πως θα δημιουργήσει ένα αντίβαρο στο παραπάνω misallocation που λέγαμε. Το αυτό βλέπουμε να συμβαίνει ένα χρόνο τώρα με αργούς ρυθμούς και με πολλές διαστροφές.

    Η uber η tesla η netflix και οι άλλοι ονομαζόμενοι μονόκεροι του αμερικάνικου καπιταλισμού δεν έχουν ακόμα περάσει στη σφαίρα του μύθου μαζί με τους υπόλοιπους μονόκερους, αλλά την ίδια στιγμή η ινδία, η τουρκία, η βραζιλία και ένα σωρό άλλες περιφερειακές οικονομίες έχουν αντιμετωπίσει εξαιρετικά δυσχερείς συνθήκες (και τώρα είμαι ευγενικός). Καθώς οι τούρκοι και οι ινδοί δεν ψηφίζουν στις αμερικάνικες εκλογές, αυτό αποτελεί μικρό πρόβλημα για την FED. Όμως η πρόσφατη και παραδοσιακή πτώση του αμερικάνικου χρηματιστηρίου το περασμένο φθινόπωρο, ίσως και να έδωσε το σήμα στη FED πως το παράκανε με την επιστροφή του ρίσκου.

    Την ίδια στιγμή με το τέλος του χρόνου σταματάει και το αντίστοιχο QE στην ευρώπη αν και ο ντράγκι δήλωσε πως δεν έχει σκοπό να ξαναπουλήσει όλα αυτά τα ομόλογα που αγόρασε και έχωσε στα σεντούκια· τουλάχιστον όχι σύντομα.

    Τυράκι ή κερασάκι?

    Κάπως έτσι βρισκόμαστε στο σήμερα κι όλοι αναρωτιούνται. Από τη μία (σε αντίθεση με πέρσι) οι οπαδοί των μονόκερων δεν μπορούν να κουνάνε πια το δαχτυλάκι στους “δεινόσαυρους” που δεν καταλαβαίνουν από τη νέα οικονομία, για ποιο λόγο το να ξοδεύεις μερικά δις κάθε τρίμηνο χωρίς κάποιο σαφή τρόπο να τα πάρεις πίσω είναι ένα πετυχημένο επενδυτικό μοντέλο. Από την άλλοι οι “δεινόσαυροί” αναρωτιούνται γιατί δεν έχουν καταρρεύσει ακόμα τα πάντα καθώς πράγματι στέκονται σε κάτι οδοντογλυφίδες.

    Η απάντηση βρίσκεται κάπου στη μέση. Αν είσαι τούρκος ή βραζιλιάνος ή επενδυτής στα κρυπτονομίσματα, είναι προφανές ότι ο κόσμος για εσένα έχει καταρρεύσει. Μπορεί να ελπίζεις πως θα ξαναχτιστεί, πως πάλι με χρόνια με καιρούς κλπ κλπ, αλλά μπορώ να σας διαβεβαιώσω πως αυτό δεν θα ξανασυμβεί. Μια αγορά ή ένα asset class που “καίγεται” πολύ σπάνια ξανα-ανασταίνεται σύντομα. Είναι πιο απλό και πιο φθηνό να βρούμε μια καινούργια αγελάδα να αρμέξουμε και να τη διαφημίσουμε ως το νέο μαύρο, τη νέα απόδειξη πως το σύστημα προσφέρει ακόμα ευκαιρίες για τους διορατικούς.

    Την ίδια στιγμή οι πιο παραδοσιακές αγορές και επενδυτές συνεχίζουν να παραμένουν στο καθαρτήριο. Όλοι φοβούνται, κανείς δεν ξέρει προς τα που να κινηθεί, αλλά από τη στιγμή που δεν συμβαίνει τίποτα δραματικό, προτιμούν να κάθονται ακίνητοι μήπως και η μπόρα περάσει. Το μόνο σίγουρο είναι ότι η μπόρα δεν θα περάσει.

    Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως τα τελευταία 10 χρόνια έχουμε μια “διαχείριση” της φούσκας της πιστωτικής επέκτασης που έσκασε το 2008. Και πως αυτή η ίδια η φούσκα δεν ήταν κάτι άλλο από μια “διαχείριση” του γκλομπαλιστάν προκειμένου και να μεταφέρει την πραγματική παραγωγή έξω από την δύση και να κρατήσει τις δυτικές αγορές ικανοποιημένες. Που κι αυτό με τη σειρά του δεν ήταν τίποτα άλλο από την “διαχείριση” που βρήκαν οι ελιτ στη δύση προκειμένου να αντιμετωπίσουν την κρίση overcapacity που μας ταλανίζει από τα 70s και μετά. Καταλαβαίνω πως όλα αυτά ακούγονται λίγο εξωπραγματικά σαν να ζείτε σε κάποιο παράλληλο σύμπαν του Philip K Dick, μια σειρά από εικονικές πραγματικότητες για να καλύψουν τα προβλήματα που μια παλιότερη εικονική πραγματικότητα δημιούργησε, αλλά δυστυχώς ή ευτυχώς αυτός είναι ο κόσμος μας· και γι’ αυτό το λόγο δεν βγάζει κανένα απολύτως νόημα όταν βλέπεις το σήμερα μόνο με την σημερινή εικονική πραγματικότητα.

    Καθώς λοιπόν δεν υπάρχουν ασφαλείς διέξοδοι στο σημερινό τοπίο, όποιος ακόμα δεν έχει καεί από την πιστωτική συρρίκνωση, προσποιείται πως δεν συμβαίνει τίποτα και ελπίζει ο λήγοντας να κληρώσει σε κάποιον άλλο. Οι κεντρικές τράπεζες δεν θα προχωρήσουν σε καμία δραματική κίνηση· άλλωστε η περίφημη αύξηση των επιτοκίων της FED που δημιούργησε όλο αυτόν τον πανικό ήταν μόλις 2% . Αν το συγκρίνετε με τα συνήθη επιτόκια προ κρίσης που ήταν μεταξύ 4 και 6%, καταλαβαίνετε πόσο εύθραυστο είναι όλο το σύστημα.

    Η ευρώπη βρίσκεται σε ακόμα πιο αδύναμη θέση. Την ίδια στιγμή που η γερμανική οικονομία υπερθερμαίνεται και δεν υπάρχουν αρκετοί άνεργοι για να καλύψουν τη ζήτηση, ο πληθωρισμός που δημιουργεί αυτή η υπερθέρμανση είναι ένα πενιχρό 2% και την ίδια στιγμή η γαλλία και η ιταλία βρίσκονται σε πολύ δύσκολη θέση ήδη με αυτή την πολύ χαλαρή στάση της EKT. Δεν θα μιλήσω για κουτσουλιές τύπου ελλάδας για την οποία κανείς δεν ενδιαφέρεται έτσι κι αλλιώς. Τα πράγματα δεν θα μείνουν για πάντα έτσι, αλλά φαντάζομαι γι’ αυτό το επόμενο σκαλοπατάκι της κρίσης σας είχα γράψει και πέρσι τέτοια εποχή. Αν δεν έχετε πέσει στις κατηγορίες που το σκαλοπατάκι ακούμπησε από πέρσι, μπορείτε να με πείτε και τρομολάγνο, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα πιάσετε τον λήγοντα φέτος 🙂

    Το μόνο σίγουρο είναι πως δεν πρόκειται να δούμε κάποια χιονοστοιβάδα ανόδου. Κάθε πιθανή χιονοστοιβάδα θα είναι μόνο προς τα κάτω. Το πότε θα έρθει αυτή η χιονοστοιβάδα είναι κάτι που ακόμα κι αν το ήξερα δεν θα σας το έλεγα έτσι τσάμπα, η μόνη διαφορά με πέρσι, είναι ότι σήμερα το consensus βρίσκεται πιο κοντά στη δική μου οπτική καθώς κανείς δεν μιλάει πια για λουλούδια εκτός από κάτι ξεχασμένους συριζαίους που περιμένουν να βγουν στις αγορές για να πανηγυρίσουν 😉

    Προχθές λοιπόν είδα μια πολύ ωραία σουηδική ταινία που λεγόταν the square. Εδώ δεν θα ασχοληθώ με τις λεπτομέρειες της σουηδικής ψυχής και πως αυτές αντικατροπτρίζονται σε εμάς, αλλά με μία σκηνή που περιγράφει καταπληκτικά το πως λειτουργούν οι αγορές. Στη σκηνή αυτή, σ’ ένα ακριβό δείπνο ενός μουσείου τέχνης με κουστούμια και φραμπαλάδες, ένας καλλιτέχνης performer παριστάνει τον πίθηκο που υποτίθεται αντικατοπτρίζει τα ζωώδη ένστικτα του ανθρώπου. Ο πίθηκος αρχίζει να προκαλεί όλο και περισσότερο τους καλεσμένους, οι οποιοι αντιδρούν μουδιασμένα. Οι προκλήσεις του κατευθύνονται πάντα προς έναν μόνο καλεσμένο. Οι υπόλοιποι χασκογελάνε, κοιτάνε με περιέργεια, νιώθουν άβολα αλλά δεν παρεμβαίνουν ποτέ, μέχρι που ο πίθηκος στην ουσία αναγκάζεται να τραβήξει μια κοπέλα από τα μαλλιά στο πάτωμα και να αρχίσει να προσπαθεί να τη βιάσει. Τότε και μόνο τότε, κάποιος πετάγεται να τον σταματήσει, κι αμέσως τρέχουν όλοι να τον λυντσάρουν.

    Η πανέμορφη αυτή σκηνή δεν είναι ούτε μια μεταφορά, ούτε μια αλληγορία, αλλά η ακριβής περιγραφή του γνωστού herd mentality. Οι συμμετέχοντες κρατιούνται με νύχια και με δόντια από την προηγούμενη σύμβαση, μέχρι ένα κομβικό σημείο Χ· πέρα από αυτό υιοθετούν μαζικά μια νέα σύμβαση και η παλιά φαντάζει αλλοπρόσαλλη. Όχι γιατί δεν είναι, αλλά το ίδιο αλλοπρόσαλλη ήταν και πριν, το κομβικό σημείο Χ σπάνια εξηγεί την αλλαγή και μόνο κατόπιν εορτής θα θεωρηθεί αυτονόητα κομβικό 🙂

    Οι ελίτ μετά το 2008 αδυνατούν να προτείνουν μια ευρύτερα αποδεκτή σύμβαση κι ακόμα περισσότερο, σαν τον μακρόν που αποτελεί πουλεν τους, αδυνατούν να καταλάβουν την ανάγκη για μια νέα σύμβαση. Ελπίζουν κι αυτοί πως ένα μικρό μπαλωματάκι εδώ, μια μικρή αλλαγή εκεί θα είναι ικανές για να κρατήσει το μαγαζί στον αφρό. Όπως κατάλαβαν και οι σοβιετικές ελιτ πολύ καλά, δεν θα είναι. Οι λαϊκιστές, οι ουτοπιστές, ή όποιοι άλλου εμφανιστούν, μια τέτοια σύμβαση προσπαθούν να ψελίσσουν. Το αν αυτή η νέα σύμβαση θα είναι καλύτερη από την παλιά δεν είναι δεδομένο, όπως πολύ καλά θα σας περιγράψουν οι πρώην σοβιετικοί· αυτό που είναι λίγο περισσότερο δεδομένο είναι, ότι μέχρι κάποιος να τα καταφέρει και να μετατραπεί σε καινούργια ελιτ, θα περιφερόμαστε λίγο ασκόπως. Και το βιβλίο στο μπάνερ για μια νέα τέτοια καινούργια σύμβαση μιλάει και για τη νέα ελίτ που την έφερε στο δικό μου εικονικό κόσμο, γιαυτό και το ονόμασα sci-fi κι όχι πολιτικό πρόγραμμα 🙂

    Με αυτά και με αυτά σας εύχομαι καλή χρονιά, κι επειδή πέρσι είναι προφανές ότι είχα περισσότερη ρέντα, ξαναδιάβάστε τα δύο άρθρα μου για τη σοβιετία που ζούμε (1 και 2)· εγώ πολύ τα ευχαριστήθηκα και επιβεβαίωσα ότι πράγματι ζούμε ακόμα στον ίδιο (εικονικό) κόσμο 🙂