• Όταν φτερνίζονται οι ΗΠΑ

    Date: 2017.07.01 | Category: OIKONOMIA, ΔΙΕΘΝΗ | Tags:

    Αν μπορούσατε να αντιληφθείτε το επίπεδο της προπαγάνδας που παίζει στα ΜΜΕ κατά του τράμπ, θα νομίζατε ότι το MEGAMOU τις ημέρες του δημοψηφίσματος τον ιούλη του 2015 ήταν αξιοπρεπής και αντικειμενικός παρατηρητής.

    Όταν ο σόρος και οι φίλοι του αποφάσισαν μετά την ήττα κλίντον να δημιουργήσουν ένα δημοκρατικό tea party, στην αρχή νόμιζα ότι το πηγαίνουν για regime change. Είτε το πήγαιναν, είτε όχι σημασία έχει ότι δεν τους βγαίνει κι όμως αυτοί επιμένουν να ρίχνουν εκατομμύρια στο πρότζεκτ. Και το ερώτημα παραμένει γιατί.

    Νομίζω πως βρήκα μια ικανοποιητική απάντηση. Ο σόρος και οι φίλοι του φοβήθηκαν πως θα χάσουν τα ηνία του κόμματος από την κινητοποίηση της βάσης αλά κόρμπυν εναντίων μπλερικών, και έτσι έσπευσαν να δημιουργήσουν μια δική τους κινητοποίηση προκειμένου να κρατάνε τη βάση του κόμματος σε εγρήγορση με πολύ σημαντικά ζητήματα όπως, ο τραμπ μας πούλησε στους ρώσους, ήθελε να χουφτώσει μια τύπα που δεν του έκατσε και τέλοσπάντων γιατί ο σύμβουλος του τράμπ μπάνον κοροϊδεύει τον εκπρόσωπο τύπου σπένσερ ότι πάχυνε τώρα τελευταία και δεν βγαίνει στις κάμερες κάτι που φυσικά είναι απαράδεκτο (να κοροϊδευεις τους χοντρούς φυσικά). Και φυσικά το all time classic, υπάρχει έρευνα κατά του τράμπ για τους ρώσους χάκερ ή μήπως ο αλήτης μπορεί να κατηγορηθεί για παρακώλυση δικαιοσύνης?

    Κάθε βδομάδα το κοινό των δημοκρατικών βομβαρδίζεται με αποκλειστικές ειδήσεις που ακόμα και η εσπρέσο θα δίσταζε να δημοσιεύσει. Η ποιότητα δεν έχει σημασία· σημασία έχει να υπάρχει μια επικαιρότητα κατά του τράμπ προκειμένου η βάση να κρατιέται σφιχτά αγκαλιασμένη γύρω από μια ατζέντα αγανάκτησης που μπορεί να συμπεριλαμβάνει τα ΠΑΝΤΑ εκτός από την ατζέντα σάντερς, με λίγα λόγια το γεγονός ότι η ομπαμική 8ετία της κρίσης έκανε πιο εμφανή από ποτέ άλλοτε τα προβλήματα ανισότητας στη χώρα, με την προβλέψιμη καρατόμηση των μεσαίων ευπρεπών τάξεων την ίδια στιγμή που το χρηματιστήριο κινείται σε στρατοσφαιρικά επίπεδα (40% πάνω σε σχέση με πριν την κρίση).

    Έτσι εξηγείται και η επίθεση κατά της πελόζι από τους δημοκρατικούς με αφορμή την ήττα των δημοκρατικών στις επαναληπτικές εκλογές της τζόρτζια (ον μαι μάιντ). Η πελόζι θεωρείται ότι ανήκει στο σαντερικό στρατόπεδο και η αποπομπή της θα κλείσει μια ακόμη πιθανή φωνή που θα ασχολείται με κάτι έστω και ελαφρά πιο σημαντικό από την σιλουέτα του σπένσερ.

    Το σαντερικό στρατόπεδο το χρησιμοποιώ σχηματικά καθώς ο σάντερς δεν είναι παρά ένα ασπόνδυλο κομματόσκυλο που όπως φάνηκε ξεκάθαρα και πριν τις εκλογές θα φιλήσει τους κομματικούς κώλους. Στην ουσία εννοώ ένα πιο παραδοσιακό σοσιαλ-συγκινούμενο κομμάτι του δημοκρατικού κόμματος. Που θέλει να φέρει την ατζέντα γύρω από την οικονομική ανισότητα κάτι παντελώς απαράδεκτο. Αλλά είναι η οικονομική ατζέντα που πάλι θα μας απασχολήσει.

     

     

    Γέλενα, γελενάκι μου

    Η Γέλεν είναι η πρόεδρος της FED και η ανεξάρτητη FED όπως έχω γράψει και παλιότερα προσπαθεί να είναι ανεξάρτητη της εκτελεστικής και νομοθετικής εξουσίας. Δεν είναι καθόλου ανεξάρτητη των τραπεζικών συμφερόντων και του FIRE (finance, insurance, real estate) sector από τον προέρχονται τα περισσότερα στελέχια της (έμμεσα ή άμεσα).

    Ο FIRE sector λοιπόν μετά από 10 χρόνια συνεχούς ομπαμικού bail out από την FED και την κυβέρνηση (μέσω TARP, QE και λοιπόν αρκτικόλεξων) έχει αποφασίσει να καταστρέψει αυτή την εύθραυστη ισορροπία της οικονομίας πάν

    ω στην οποία κυβέρνησε ο μπάμιας. Και τι καλύτερο από το να το πράξει την ώρα που κυβερνά ο μισητός τράμπ. Χρησιμοποιώντας ακριβώς αυτή την εύθραυστη ισορροπία, η FED λίγο πολύ λέει εδώ και κάποιο καιρό πως η οικονομία τα πάει περίφημα, άρα ήρθε η ώρα να ανεβάσουμε τα επιτόκια.

    Όσο αυτό παρέμενε ένα σύνθημα (το λένε σχεδόν δύο χρόνια τώρα), ήταν ένα ακόμα από τα παραμυθάκια τύπου σακσές στόρυ τσίπρα (ή του σάμαρα, σόρυ μπερδεύομαι). Αλλά με το που ανέλαβε ο τράμπ από τις αρχές του χρόνου η FED άρχισε πράγματι να ανεβάζει τα μηδενικά επιτόκια και δείχνει έτοιμη να συνεχίσει αυτή την πορεία. Όσοι με διαβάζετε θα γνωρίζετε ότι δέκα χρόνια πριν έλεγα πως η πτώση των επιτοκίων δεν θα είχε κανέναν αντίκτυπο στην κρίση. Αν όμως η πτώση των επιτοκίων πριν 10 χρόνια από 5% στο μηδέν δεν κατάφερε να αποσοβήσει την κρίση, τότε η σημερινή μετριοπαθής άνοδός τους γιατί μπορεί να φέρει μια καινούργια? Βγάζουμε από την τσέπη τα ταληράκια και ξεκινάμε.

     

     

    Τα επιτόκια και η οικονομία

    Όταν μια κεντρική τράπεζα αυξάνει ή μειώνει τα επιτόκια, στην ουσία αυξάνει ή μειώνει το διαθέσιμο χρήμα σε μια οικονομία, ειδικά σε μια οικονομία που βασίζεται στο δανεισμό. Πως συμβαίνει αυτό? Όταν πηγαίνετε σε μια τράπεζα να σας δανείσει χρήματα, σύμφωνα με τα καινούργια ήθη, η τράπεζα δεν ασχολείται ιδιαίτερα με το ποιόν σας αλλά με τα εισοδήματά σας. Διότι το μόνο που την ενδιαφέρει είναι να σας δανείσει τόσο, όσο μπορείτε να αποπληρώνετε κάθε μήνα. Καθώς τα επιτόκια του δανεισμού καθορίζουν στο μεγαλύτερο βαθμό το ύψος της δόσης, είναι προφανές πως το ύψος των επιτοκίων καθορίζει και το ύψος του δανείου που μπορείτε να πάρετε. Κάθε φορά που τα επιτόκια υποδιπλασιάζονται πρακτικά διπλασιάζεται το ύψος του δανείου.

    Αυτός ο κύκλος είναι που ευθύνεται βασικά για το μεγάλο ελληνικό θαύμα της σύγκλισης και των παχιών αγελάδων που μας ακολουθούσαν από πριν την είσοδο στο ευρώ (όπως φυσικά και για όλα τα αναπτυξιακά θαύματα του δυτικού κόσμου την τελευταία 25ετία). Αν με τα επιτόκια στο 16% μπορείτε να αποπληρώνετε δόση για δάνειο 50.000 ευρώ, με επιτόκιο 8% μπορείτε πρακτικά να πάρετε 100.000 ευρώ δάνειο. Κάτι που σημαίνει ότι με επιτόκιο 4% μπορείτε να πάρετε δάνειο 200.000 και με επιτόκιο 2% 400.000ευρώ. Όποιες ενδιαφέρονται για τον μηχανισμό που αυτό το τύπωμα χρήματος από τις τράπεζες δημιουργούσε “ανάπτυξη” κι όχι πληθωρισμό, μπορούν να διαβάσουν το πόνημα του εκλεκτού συναδέλφου εδώ.

    Αυτό που μας ενδιαφέρει για τη δική μας συζήτηση είναι γιατί ενώ επιτόκιο 2% μας προσφέρει ένα δάνειο 400.000 και άρα χ “ανάπτυξη”, η πτώση των επιτοκίων στο μηδέν στην αρχή της κρίσης δεν έφερε άπειρου ύψους δάνεια (και άπειρη ανάπτυξη). Το πρόβλημα είναι απλό και είχε περιγραφεί από τους κευνσιανούς. Στην ουσία η κρίση του 2008 δεν ήταν μια κρίση που οφειλόταν στη λάθος επιτοκιακή πολιτική της κεντρικής τράπεζας αλά στο σπάσιμο του αεικίνητου που τα φιλελέδια πίστευαν ότι είχαν ανακαλύψει. Καθώς η “ανάπτυξη” βασιζόταν στην αύξηση του δανεισμού όλο και περισσότερων ανθρώπων, έφτασε μια στιγμή όπου δεν μπορούσες να βρεις καινούργια θύματα να προσφέρεις δάνεια.

    Γι’ αυτό και όταν η FED ρίχνει τα επιτόκια από το 5% στο 0% στην αρχή της κρίσης, αδυνατεί να καταφέρει να δημιουργήσει καινούργιο δανεισμό, δηλαδή φρεσκοτυπωμένα χρήματα που θα δημιουργήσουν “ανάπτυξη”. Αντιθέτως η κρίση έχει αρχίσει μια ανάποδη διαδικασία. Καθώς τα εισοδήματα μειώνονται, μειώνεται και η δυνατότητα αποπληρωμής δανείων που μας οδηγεί σε χρεοκοπίες και άρα σε καταστροφή χρήματος (αφού η τράπεζα δεν θα πάρει ποτέ πίσω το σύνολο των χρημάτων που τύπωσε/δάνεισε).

    Σε αυτό το μεγάλο πρόβλημα η FED άρχισε γρήγορα να προσφέρει η ίδια φρεσκοτυπωμένο χρήμα στην οικονομία μέσω του QE. Όπως και όλα τα αρκτικόλεξα της FED, το νέο χρήμα του QE (ή του TARP) κατευθύνθηκε σε πολύ συγκεκριμένους τομείς της οικονομίας (και σε πολύ συγκεκριμένες μερίδες του πληθυσμού). Ο επίσημος λόγος ήταν προκειμένου το νέο χρήμα να μη δημιουργήσει πληθωρισμό (τον διαφορικό πληθωρισμό τον εξηγώ στο άρθρο που έβαλα στο λινκ).

     

     

    Η ψαλίδα

    Αλλά το πόρισμα αυτής της δικαιολογίας ήταν πολύ σαφές. Την ίδια στιγμή που εκατοντάδες χιλιάδες αμερικάνοι έχαναν τα σπίτια τους, τα δάνεια αυτών των σπιτιών συνέχιζαν να φέρνουν κέρδη στις τράπεζες (αυτό είναι πχ το TARP). Την ίδια στιγμή που οι μικρές επιχειρήσεις έκλειναν λόγω της κρίσης, οι startup έκαιγαν χρήμα με ιλλιγγιώδεις ρυθμούς. Οι ζημιές που ανακοινώνουν κάθε χρόνο εταιρίες τύπου uber είναι τρομακτικές, κι όμως συνεχίζουν να θεωρούνται διαμάντια και να χρηματοδοτούνται. Γιατί συμβαίνει αυτό? Διότι πρακτικά το χρήμα που τύπωσε η FED με το QE πήγε σε πολύ συγκεκριμένα χέρια και έτσι αυτό το δωρεάν χρήμα, δημιούργησε μια νέα κάστα δανειζόμενων που οι τράπεζες μπορούσαν να χρηματοδοτήσουν με τα μηδενικά επιτόκια. Το πολλαπλασιαστικό εφέ είναι τόσο έντονο που ήταν ικανό να κάνει τη μεσαία τάξη της αμερικής να πάψει να πιστεύει στις ευεργετικές συνέπειες της σκληρής δουλειάς και να αρχίσει να υποστηρίζει τύπους σαν τον τράμπ και τον σάντερς 🙂

     

     

    Εταιρίες σαν την uber, παρά τις παπαρολογίες τύπου disruptive business model και άλλα κουραφέξαλα, ακολουθούν μια πολύ παλιά και κλασική τακτική του καπιταλισμού. Καίνε χρήμα προσφέροντας χαμηλότερες τιμές προκειμένου να αποκτήσουν κομμάτια μιας αγοράς που ανήκει σε άλλους παίκτες (τους ταξιτζίδες εν προκειμένω). Η ιδέα είναι ότι οι τσέπες της uber είναι βαθύτερες από τις τσέπες των ταξιτζήδων που ανταγωνίζεται. Το γιατί είναι εμφανές. Οι χρηματοδότες της uber ως πλούσιοι μπόρεσαν να εκμεταλλευτούν σε μεγαλύτερο βαθμό τα εργαλεία που πρόσφερε ο ομπαμικός νομισματικός μετασχηματισμός. Το QE έδωσε κέρδη στα κρατικά τους ομόλογα, που με τη σειρά του ώθησε το χρηματιστήριο να βρίσκεται 40-50% πιο ψηλά από την αρχή της κρίσης και ταυτόχρονα τα μηδενικά επιτόκια πρόσφεραν μεγάλα δάνεια σε αυτούς κι όχι στους ήδη χρεωμένους από την προηγούμενη πιστωτική φούσκα μικρομεσαίους.

    Αυτό δεν σημαίνει ότι κάποιοι μικρομεσαίοι δεν είχαν πρόσβαση στα παραπάνω εργαλεία. Αλλά σε αντίθεση με την πιστωτική επέκταση του 1992-2008 που βασίστηκε κυρίως στην αύξηση του δανεισμού των μεσαίων (μέσω της φούσκας των ακινήτων/χρηματιστηρίου), στον νέο κύκλο που ξεκίνησε με την είσοδο του μπάμια στο λευκό οίκο, είχαν ελάχιστη συμμετοχή. Κι αυτό δημιούργησε “ευκαιρίες” τύπου uber.

     

     

    Το άχυρο και η πλάτη της καμήλας

    Η οκταετία μπάμια λοιπόν δημιούργησε ένα νέο σκηνικό. Τρισεκατομμύρια δολάρια φρεσκοτυπωμένου χρήματος ήταν ανίκανα να ωθήσουν την “ανάπτυξη” και να οδηγήσουν σε έναν νέο κύκλο, ακριβώς επειδή αυτά τα τρισεκατομμύρια κατευθύνθηκαν σε πολύ συγκεκριμένες τσέπες. Αρκετές από αυτές τις τσέπες δοκίμασαν να εκμεταλλευτούν την κατάσταση, είτε αγοράζοντας περιουσιακά στοιχεία σε καλές τιμές, είτε προσπαθώντας να εισβάλουν σε αγορές που άνηκαν σε άλλους παίκτες. Ο αδύναμος κρίκος αυτού του κύκλου ήταν εμφανώς οι μικρομεσαίοι που είχαν ελάχιστη πρόσβαση σε αυτά τα εργαλεία. Γι’ αυτό και είδαμε να ανθίζουν εταιρίες τύπου uber, ενώ η wallmart σαν μεγάλος παίκτης με πρόσβαση σε αυτά τα εργαλεία ήταν πιο δύσκολο να χτυπηθεί.

    Η στροφή των μικρομεσαίων προς τον τράμπ και τον σάντερς είναι το ακριβές αποτέλεσμα της πολιτικής της οκταετίας ομπάμα. Και τώρα μετά από μια δεκαετία προσφοράς άπειρου χρήματος μέσω των μηδενικών επιτοκίων η γέλεν ανακοινώνει ότι θα τα ανεβάσει. Τι σημαίνει αυτό? Πως οι δόσεις όλων των δανείων θα αυξηθούν την ίδια στιγμή που δεν συνέβη το ίδιο και με τα εισοδήματα των δανειζόμενων τόσα χρόνια.

    Το πρόβλημα με τα μηδενικά επιτόκια είναι ότι το χρήμα δεν προσφέρει ραντιέρικα κέρδη. Δεν προσφέρει δηλαδή μια άκοπη απόδοση σε αυτούς που το κατέχουν. Όποιος θέλει να αυγατίσει η περιουσία του θα πρέπει να τρέχει να επενδύει σε λευκούς ελέφαντες τύπου uber και tesla που όπως ξέρουμε δεν έχουν και κανένα λαμπρό μέλλον. Είναι προφανές λοιπόν ότι στους κύκλους της FED πήρε το πάνω χέρι η μη “αναπτυξιακή” πλευρά που θέλει να αρμέξει ξανά την οικονομία αντί να “επενδύσει” σε αυτή.

    Το στοίχημα γι’ αυτούς είναι να αυξήσουν τα επιτόκια τόσο, όσο να αυξήσουν τα ραντιέρικα κέρδη τους χωρίς να σκοτώσουν την αγελάδα που αρμέγουν. Αυτό το στοίχημα για την εύθραυστη ισορροπία που βρίσκονται αυτή τη στιγμή οι ΗΠΑ είναι σχεδόν αδύνατο λέω εγώ.

    Όταν αυξάνονται τα επιτόκια, λευκοί ελέφαντες τύπου uber που βασίζονται στο να καίνε χρήμα έχουν την τάση να καταρρέουν, τα χρηματιστήρια πέφτουν μαζί με την κατανάλωση. Αυτό μειώνει ακόμα περισσότερο το εισοδήματα και άρα τόσο την κατανάλωση, όσο και τη δυνατότητα αποπληρωμής των δανείων. Η δεκαετία της ομπαμικής νομισματικής πολιτικής δεν μείωσε ιδιαίτερα την έκθεση στον δανεισμό όσων μικρομεσαίων επιβίωσαν της σφαγής του 2008-2010. Τα μηδενικά επιτόκια μείωσαν το ύψος των δόσεων έτσι ώστε να μπορούν να συνεχίσουν να τις αποπληρώνουν με τα μειωμένα τους εισοδήματα, αλλά πέρα από το χρηματιστήριο, δεν δημιουργήθηκε καμία νέα πηγή πλούτου που να μειώσει το κεφάλαιο αυτών των δανείων. Και τώρα η αύξηση των επιτοκίων, αυξάνει ξανά τις δόσεις. Μόνο που ευτυχώς δεν κυβερνά πια ο μπάμιας.

     

     

    Αχ αυτό το καταραμμένο δεύτερο εξάμηνο

    Στις ΗΠΑ παραδοσιακά είναι το εξάμηνο που συμβαίνουν οι κρίσεις. Αν το 2016 σας είχα γράψει ότι μοιάζει πολύ με το 2007, το 2017 μοιάζει εκπληκτικά με το 2008. Οι περισσότεροι συνεχίζουν να σφυρίζουν αδιάφορα και χαρωπά. Η αύξηση των επιτοκίων από τη γέλεν διαβάζεται ως “απόδειξη” πως η οικονομία τα πάει καλύτερα, ενώ στην ουσία μας σπρώχνει προς ένα νέο σκαλοπατάκι στην κρίση που ξεκίνησε το 2007. Υπάρχει όλο το δεύτερο εξάμηνο προκειμένου να πέσουν από τα σύννεφα δεκάδες χιλιάδων ανυποψίαστων αναλυτών, να δημιουργηθούν πρωτοσέλιδα και να υπάρξει δράμα.

    Σε αυτό το σκηνικό “δημιουργικής καταστροφής” αυτό που με απασχολεί εμένα είναι τι θα κάνει ο τραμπ με τη νέα τρικλοποδιά που του βάζουν. Παραδοσιακά οι αμερικάνοι πρόεδροι όταν δεν ξέρουν τι να κάνουν στο εσωτερικό τους, κάνουν έναν πόλεμο στο εξωτερικό. Και είναι εμφανές ότι ο τραμπ στο εσωτερικό του δεν έχει να κάνει τίποτα. Δεν μπορεί να αναγκάσει τη γέλεν να μην ανεβάσει τα επιτόκια, όχι τουλάχιστον μέχρι να εμφανιστούν σημάδια κρίσης. Δεν έχει καμία υποστήριξη προς τα μεγάλα σχέδιά του για επενδύσεις ή για προστατευτική πολιτική και το κογκρέσο μαλλιοτραβιέται για το ποιος και πόσο θα καταφέρει να δαγκώσει πρώτος το obamacare. Στην ουσία ο τραμπ έξι μήνες μετά την εκλογή του φαίνεται παντελώς ανίκανος για οποιδήποτε πρωτοβουλία στο εσωτερικό.

    Την ίδια στιγμή κωλοτρώγεται στην εξωτερική πολιτική του με δύο ζητήματα. Το ένα είναι αν θα μπουκάρει στη συρία, το άλλο είναι αν θα μπουκάρει στη β.κορέα. Και τα δύο είναι εξαιρετικά δύσκολα στοιχήματα, από εκείνο το είδος που ο αμερικάνικος στρατός δεν είναι πια ικανός να αντιμετωπίσει. Γι’ αυτό το λόγο νομίζω πως η διαμάχη μεταξύ καταρ και σαουδ αποτελεί μια καταπληκτική ευκαιρία για να χωθεί ο τραμπ. Η διαμάχη γίνεται περί όνου σκιάς, οι δύο αντιμαχόμενοι είναι λίγο πολύ αμερικάνικα προτεκτοράτα, δεν έχουν καμία στρατιωτική ισχύ και ταυτόχρονα είναι χεσμένα σ’ ένα τάλαρο που κάθεται στις τράπεζες και δεν δημιουργεί “ανάπτυξη”. Το μόνο πρόβλημα είναι με ποιο τρόπο θα μπουκάρει ο τραμπ στον καβγά. Τόσο το κατάρ όσο και οι σαούδ έχουν “επενδύσει” σημαντικά στο λόμπινγκ μέσα στις ΗΠΑ. Ο τραμπ δείχνει να γέρνει προς τους σαούδ, την ίδια στιγμή που ο υπεξ τίλερσον δείχνει να γέρνει προς το κατάρ. Το ίδιο ισχύει και για τους δημοκρατικούς που κατά την προεδρία του μπάμια χρησιμοποίησαν περισσότερο τα καταριανά τζιχάντια από τα σαουδαραβικά. Με το τελεσίγραφο των σαουδαράβων προς το κατάρ να λήγει τη δεύτερα, μπορεί τελικά οι άδειες απειλές να αποκτήσουν ένα άλλο σπιν*.

    *το παραπάνω δεν αποτελεί προφητεία. Ο τραμπ τις τελευταίες δύο βδομάδες έχει δείξει τρεις διαφορετικούς πιθανούς στόχους. 1) Είπε ότι θα επιτεθεί στον άσαντ αν αυτός ξανα-επιτεθεί με χημικά (και γαλλία βρετανία έσπευσαν να προσφέρουν τη βοήθειά τους). 2) είπε ότι οι προσπάθειες της κίνας στη β.κορέα έχουν αποτύχει. 3) το κατάρ ως κακός τζιχαντόφιλος παραμένει στην επικαιρότητα λόγω του σαουδαραβικού τελεσιγράφου.