• Πραγματεία περί των διατροφικών συνηθειών των ζόμπι

    Date: 2013.11.08 | Category: ΔΙΑΦΟΡΑ | Tags: ,,

    Στα πλαίσια που η επικαιρότητα ασχολείται παγκοσμίως με διάφορα μη θέματα, είπα κι εγώ να πιάσω το αγαπημένο μου μη-θέμα της ζομπολογίας. Για αρχή όμως να δώσω τα διαπιστευτήριά μου.

     

    Είμαι ειδικευμένος ζομπολόγος, έχοντας δει και ξαναδεί τις περισσότερες ταινίες επί του θέματος -κι επειδή οι ταινίες προσφέρουν δυστυχώς λίγες πληροφορίες- έχω εντρυφήσει σε πολλά από τα κόμικ και τα videogame που καταπιάνονται με το ζήτημα είτε ενός μετα-αποκαλυπτικού σύμπαντος γενικά είτε με τα ζόμπι ειδικότερα. Μέχρι και το zombie survival guide έχω ξεφυλλίσει.

     

    Για τους μη γνώστες, το σύμπαν των ζόμπι είναι ένα από τα αγαπημένα θέματα των μετα-αποκαλυπτικών ταινιών την τελευταία δεκαετία, τώρα που ο πυρηνικός πόλεμος έχει φύγει από τις πρώτες σελίδες και οι διάφορες φυσικές καταστροφές δεν δημιουργούν δυστυχώς ένα πολύ πειστικό σύμπαν. Ως είδος υπάρχει από τη θρυλική ταινία the night of the living dead αλλά την εποχή εκείνη δεν είχε τη ανταπόκριση εκείνη που απέκτησε τη δεκαετία του 90. Όταν δηλαδή η τριλογία του ρομέρο έγινε κάλτ και η επιστημονική φαντασία έπαψε να ασχολείται με τα παιδικά πονήματα του george lucas με πριγκίπισσες και ιππότες και άρχισε να παίρνει μια ποιο σκοτεινή τροπή. Σκοτεινή τροπή που τα σκοτεινά τριπάκια του Philip K Dick από μόνα τους δεν μπορούσαν να ικανοποιήσουν.

     

    Σαν όλα τα έργα που ασχολούνται με την επιστημονική φαντασία, οι ταινίες με ζόμπι προσπαθούν να μιλήσουν περισσότερο για τις κοινωνίες μας παρά για για αυτές τις υποθετικές μελλοντικές κοινωνίες. Μορφολογικά έχουν πολλές ομοιότητες με το madmax και άλλες μετα-αποκαλυπτικές ταινίες, ακολουθούν δηλαδή μερικά βασικά μοτίβο της αμερικάνικης κουλτούρας. Ο κόσμος τελειώνει, οι κοινωνίες καταρρέουν και επιστρέφουμε σε μια μετά-πρωτόγονη κατάσταση όπου η φαντασίωση του δαρβινισμού αρχίζει και λειτουργεί μαζικά. Το χομπσικό σύμπαν από το οποίο ο δαρβίνος δημιούργησε αυτή τη τεράστια μάχη όλων εναντίων όλων, παίρνει σάρκα και οστά και ο κάθε άνθρωπος προσπαθεί να επιβιώσει μονάχος του, ή μια μια τυχαία συλλογή από άλλους μοναχικούς ανθρώπους.

     

    Εδώ βρίσκουμε και το πρώτο μεγάλο πλεονέκτημα του σύμπαντος των ζόμπι. Στις περισσότερες μετα-αποκαλυπτικές ταινίες όπου υπάρχει μια κατάρρευση της κοινωνίας, δεν υπάρχει αρκετή εξήγηση για ποιο λόγο οι άνθρωποι δεν μένουν ενωμένοι με τους κοντινούς τους. Με τους φίλους τους γείτονες και τις οικογένειές τους. Ό,τι δηλαδή γνωρίζουμε ότι κάνουν ιστορικά οι άνθρωποι. Πέρα από το γεγονός ότι κάτι κακοί πάνκιδες έσφαξαν την οικογένεια του madmax, υπάρχει ένα τεράστιο κενό στο πως σκατά περνάμε από την ιστορική εμπειρία (οι άνθρωποι φτιάχνουν κοινωνίες) στη φιλελεύθερη φαντασίωση (οι άνθρωποι είναι μοναχικά νησιά στον κόσμο).*

     

    Το σύμπαν των ζόμπι μας προσφέρει μια τέτοια εξήγηση. Ο ιος που προσβάλει τους ανθρώπους και τους κάνει ζόμπι δεν κάνει διακρίσεις. Ένα μικρό δαγκωματάκι και την πάτησες. Σαν μια μαζική έξαρση ευλογιάς όπου ταυτόχρονα όλοι τρέχουν για να ξεφύγουν διότι ο ιος ενώ υπάρχει τριγύρω μεταδίδεται από τα ζόμπι. Το πρόβλημα με την ευλογιά ως απομηχανής θεός για το τέλος του κόσμου είναι ότι σκοτώνει μόλις το 1/3 των ασθενών. Ακόμα κι αν φτιάξουμε έναν μύθο όπου κάτι κακοί ρώσοι ρίχνουν την τροποποιημένη μορφή της μαύρης ευλογιάς που σκοτώνει το 80% του πληθυσμού οι άνθρωποι δεν έχει νόημα να αρχίσουν να τρέχουν μακριά από τις κοινότητές τους, κάτι που την κάνει αρκετά βαρετή και έξω από τα βασικά μοτίβα των νευρώσεων της αμερικάνικης κουλτούρας. Διότι είναι εξαιρετικά σημαντικό να θυμόμαστε πως τα ζόμπι είναι απλά η αφορμή για να μιλήσουμε για τους ανθρώπους.

     

     

    * η μοναδική εξαίρεση που μπορώ να θυμηθώ ήταν η σειρά Jericho όπου βιώνουμε το τέλος του κόσμου ως μια πυρηνική καταστροφή μέσα από τα μάτια ενός μικρού χωριού στην απέραντη επαρχεία των ΗΠΑ. Εδώ είναι η μοναδική φορά που η φαντασίωση της αποξένωσης από την κοινωνία βιώνεται από μια ολόκληρη κοινότητα. Φυσικά πολύ βολικά τα γειτονικά χωριά παίζουν πολύ μικρό ρόλο στην ιστορία, διότι διαφορετικά θα χανόταν και η αίσθηση αποξένωσης στην οποία στοχεύει κάθε μετα-αποκαλυπτική ταινία. Δεν είναι τυχαίο όμως που η σειρά δεν γνώρισε καμία ιδιαίτερη εμπορική επιτυχία 🙂

     

     

    Χρειάζεται λοιπόν κάτι τουλάχιστον τόσο δραματικό όσο μια εισβολή από ζόμπι για να έρθουμε σε αυτό το σημείο όπου δημιουργούνται οι συνθήκες για να επιβεβαιωθεί η φιλελεύθερη φαντασίωση για τον κόσμο. Εκεί δηλαδή που οι κονσέρβες ξαναγίνονται αγαθό σε ανεπάρκεια, οι άνθρωποι είναι μόνοι τους και η κάθε σχέση με άλλους ανθρώπους είναι τόσο παροδική και χρονικά σύντομη που δεν μοιάζει πολύ διαφορετική από μια συναλλαγή αγαθών και υπηρεσιών. Επιτέλους φτιάξαμε έναν κόσμο όπου το δίλημμα του φυλακισμένου και η θεωρία των παιγνίων μπορεί να έχει μια καθολική εφαρμογή.

     

    Αν το εξετάσουμε ιστορικά, δεν υπάρχει καμία περίοδος της ανθρώπινης ιστορίας όπου το χομπσικό όραμα έγινε πραγματικότητα. Ακόμα και η εποχή του 10030ετή πολέμου στην ευρώπη, μια εποχή θρησκευτικών πολέμων απίστευτης βαρβαρότητας και τεράστιας ασάφειας στο πεδίο των αντίπαλων παρατάξεων που σύμφωνα με πολλούς ιστορικούς γέννησε τις πρώτες ιδέες περί ανεκτικότητας που οδήγησαν στον φιλελευθερισμό. Ακόμα και αυτή η εποχή ήταν μια παρανοϊκή εποχή μεν όπου οι ευρωπαϊκές κοινωνίες δεν διαλύθηκαν δε. Ολόκληρες πόλεις μπορεί να ερημώθηκαν στο αχανές no mans land που ήταν μεγάλες περιοχές της σημερινής γερμανίας, αλλά η βασική δομή οργάνωσης των ανθρώπων σε κοινωνίες δεν πήρε ποτέ τη μορφή της χομπσικής φαντασίωσης. Που άλλωστε φοβόταν περισσότερο τους levelers που ήθελαν να δώσουν πολιτικά δικαιώματα στους commoners (τους απλούς ανθρώπους δηλαδή) παρά την καταστροφή της ανθρώπινης κοινωνίας per se.

     

    Υπάρχει ακόμα το μοτίβο που πολλοί έχουν επισημάνει παλιότερα ειδικά μετά τη δεύτερη ταινία του ρομέρο, The dawn of the dead (υπάρχει και σε remake όπου τα ζόμπι έχουν αποκτήσει τις μοντέρνες ιδιότητές τους δηλαδή τρέχουν μανιασμένα γρήγορα και μοιάζουν περισσότερο με alien). Στην ταινία, που διαδραματίζεται σε ένα εμπορικό κέντρο, δημιουργείται μια κριτική σε ολόκληρη την καταναλωτική ευμάρεια και πόσο άδεια και άχρηστη είναι αυτή. Αλλά η κριτική αυτή μοιάζει περισσότερο με την προτεσταντικής έμπνευσης αμερικάνικη ηθική των τηλε-ευαγγελιστών. Έσφαλες και πρέπει να τιμωρηθείς και για επιπλέον ειρωνεία κοίτα πόσο άχρηστα είναι όλα τα αγαθά που υπάρχουν γύρω σου.

     

     

    World War Z

    Αν όμως τα παραπάνω ήταν μια εισαγωγή στο σύμπαν των ζόμπι όπως την καταλαβαίνω, το κύριο θέμα με το οποίο θέλω να ασχοληθώ σήμερα, φαίνεται με τον καλύτερο τρόπο στην ταινία World War Z. Θα σας προειδοποιήσω ότι είναι μια αρκετά βαρετή ταινία γεμάτη δράση και λίγο μυαλό, όπως δυστυχώς οι περισσότερες ταινίες επιστημονικής φαντασίας μετά την αισθητική αλλαγή που έφερε στο είδος το matrix, μετά δηλαδή από το σημείο όπου όλες οι ταινίες έγιναν κάτι ανάμεσα σε videoclip και videogame.

     

    Δεν προσφέρει καμία ιδιαίτερη παραπάνω γνώση πάνω στις ζομποταινίες, αλλά αυτό που προσφέρει είναι να πιάσει ένα μοτίβο που υπήρχε πάντα στις ζομποταινίες και να το ενισχύσει κάνοντας το λίγο πολύ το κύριο θέμα της ταινίας. Κι αυτό δεν είναι άλλο από μια βασική αρχή κάθε ζομποταινίας. Αυτό που γνωρίζουμε ως ανθρώπινο δεν είναι πια. Η γυναίκα σου τα παιδιά σου, οι φίλοι σου και οι εραστές σου, μπορεί να μοιάζουν αρκετά με την παλιά τους εικόνα, αλλά είναι κάτι εχθρικά τέρατα που θέλουν να σου πιουν το αίμα και να σε φάνε ζωντανή. Και η μοναδική σου διέξοδος σε αυτό, είναι να τους κονιορτοποιήσεις το κεφάλι για να πάψουν να είναι απέθαντοι, δηλαδή ζόμπι. Κάθε ταινία ζόμπι διαθέτει αυτό το βασικό κριτήριο. Κάθε άνθρωπος μπορεί να μετατραπεί σε εν δυνάμει εχθρό. Εκεί όμως που το World War Z δίνει τα ρέστα του σε σχέση με τις παλιότερες μυθολογίες, είναι στη διάσταση που παίρνει αυτό το θέμα.

     

    Αντί λοιπόν για το κλασικό αμερικάνικο μοτίβο όπου ο κάθε ένας κοιτάει τον εαυτό του σαν μοναχικός καβαλάρης σ’ ένα εχθρικό τοπίο γεμάτο κροταλίες και ινδιάνους, έχουμε την εισαγωγή ενός ευρωπαικού μοτίβο του 19ου αιώνα. Τότε όπου ακόμα η λέξη λαός ήταν συνώνυμο του όχλου και ο μεγαλύτερος φόβος των ολιγάριθμων μεσαίων και αριστοκρατικών τάξεων ήταν η τρομοκρατία της γιακοβίνικης επανάστασης. Κι αυτό είναι κάτι που υπήρχε βαθιά εδραιωμένο στην μπουρζουάδικη ψυχή. Ο φόβος της αναρχίας και του αφώτιστου όχλου ήταν ο μπαμπούλας του 19ου αιώνα στην αγγλία και τη γαλλία σε βαθμό που σήμερα δεν μπορούμε να το κατανοήσουμε. Ο τρόμος των βρετανικών μεσαίων τάξεων που περίμεναν αμπαρωμένες στο λονδίνο οπλισμένες μέχρι τα δόντια την διαδήλωση των χαρτιστών που ζητούσαν το δικαίωμα ψήφου που τους υποσχέθηκαν οι φιλελεύθεροι με την νίκη τους το 1832 είναι κάτι πέρα από τα σημερινά μας μέτρα. Σε τέτοιο βαθμό που μόνο διάφοροι απόηχοι μας έχουν μείνει σήμερα όπως η αγριότητα της καταστολής της παρισινής κομμούνας. Ή στο βαθμό που στα τέλη του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ου προσπαθούσαν να βρουν λύσεις έτσι ώστε τα ζόμπι του όχλου να μη γεννάνε τόσο πολύ μολύνοντας τη γενετική δεξαμενή του ανθρώπινου είδους με εκφυλισμένα γονίδια.

     

    Το World War Z λοιπόν κάνει αυτό το μικρό άλμα αφήνοντας τις αμερικάνικες νευρώσεις και επιστρέφοντας στις ευρωπαικές. Σε αντίθεση με τις υπόλοιπες ταινίες, δεν ακολουθούμε πια μια μικρή ομάδα ανθρώπων που κόντρα σε όλες τις αντιξοότητες επιμένει να επιβιώνει σ’ έναν κόσμο που καταρρέει (όπως στο The Day όπου ο σεναριογράφος δεν μας κάνει καν τη χάρη οι κακοί να είναι κάτι ανεγκέφαλα ζόμπι, αλλά κανονικοί άνθρωποι που έγιναν κανίβαλοι). Ακολουθούμε μια ελιτ όπου στο όνομα των ηνωμένων εθνών έχει βάλει σκοπό να καθαρίσει τη γη από αυτό το έκτρωμα των ανθρώπινων μαζών. Δεν υπάρχει καταλληλότερη σκηνή από την επίσκεψη του ήρωα στο ισραήλ.

     

    Όπως χρειάζεται μια εισβολή από ζόμπι για να εξηγηθεί ο κόσμος με φιλελεύθερους όρους, έτσι χρειάζεται αυτή η ίδια συνθήκη για να εξηγηθεί το τείχος που χτίζουν οι ισραηλινοί για να εδραιώσουν το φασιστικό απαρτχάιντ τους. Η ιερουσαλήμ λοιπόν είναι η μόνη πόλη που επιβιώνει από τις ορδές του όχλου ακριβώς χάρη σε αυτό το τείχος. Όλος ο κόσμος είναι βυθισμένο στο σκοτάδι εκτός από την ιερουσαλήμ. Γιατί? Διότι οι ισραηλινοί ήταν προετοιμασμένοι. Κάτι ήξεραν λοιπόν που χτίζουν το τείχος τόσα χρόνια. Όταν έρθει η εισβολή από ζόμπι θα είναι έτοιμοι.

    Σαν να μην έφτανε αυτό, για να δείξουν πόσο δεν είναι ρατσιστές, οι ισραηλινοί αφήνουν διάφορους μαυριδερούς άραβες να μπουν στην πόλη με το ορθολογικό σκεπτικό ότι όσο περισσότεροι άνθρωποι τόσο λιγότερα ζόμπι. Αλλά για να μην υπάρχει καμία αμφιβολία για τον ρόλο των μαυριδερών αράβων στον κόσμο μας, είναι τα τραγούδια τους που προκαλούν τα ζόμπι να ξεπεράσουν το τείχος και να εισβάλουν στην πόλη, παρά τα πολυβόλα που θερίζουν δεκάδες χιλιάδες από τα εκτρώματα. Ελπίζω να μην χρειάζεται να σας κάνω και κακάκια για να καταλάβετε το ηθικό δίδαγμα της πτώσης της ιερουσαλήμ.

     

    Το τέλος του κόσμου.

    Δεν είναι η πρώτη φορά που κάποιος προσπαθεί να παντρέψει το σύμπαν των ζόμπι με άλλους μοντέρνους μύθους. Πχ το 28 days later ήταν η πρώτη ταινία όπου τα ζόμπι παύουν να είναι αυτά τα δυσκίνητα και αργοκίνητα τέρατα και γίνονται γρήγορα και λυσσασμένα σαν άλιεν (άλιεν με την έννοια της δεύτερης ταινίας της σειράς όπου ο κάμερον καταστρέφει τον μύθο του αλιεν κάνοντας το να φαίνεται ως ένα μεγάλο ανεγκέφαλο μυρμήγκι). Αλλά είναι το κόμικ ανάμεσα σε αυτή και το sequel της ταινίας αυτής (το 28weeks later) που προσπαθεί να λειτουργήσει ως γέφυρα ανάμεσα στις ταινίες τύπου mad max, όπου ο εχθρός είναι κάτι πολύ 80ς πανκιά 🙂

    Μια άλλη πολύ πιο επιτυχημένη προσπάθεια ήταν το σύμπαν των παιχνιδιών Stalker, όπου έχεις ένα πολύ επιτυχημένο πάντρεμα του ομώνυμου βιβλίου, της ταινίας του ταρκόφσκι και του τσερνόμπιλ. Επειδή όμως οι διάφορες αόρατες ανωμαλίες δεν μπορεί να είναι ο μοναδικός εχθρός του παιχνιδιού δημιουργείται μια πολύ όμορφη ατμόσφαιρα horror movie, όπου εμφανίζονται διάφορα ζομποιδή τέρατα που δημιουργήθηκαν από τη ραδιενέργια και τις ανωμαλίες της απαγορευμένης ζώνης.

    Και φυσικά το the day, όπου οι κακοί δεν είναι ζόμπι αλλά κανίβαλοι λόγω έλλειψης τροφής (και φυσικά μιας διαστροφής που τους αποκτηνώνει).

     

    Η διαφορά που κάνει το World War Z ενδιαφέρουσα ταινία, είναι αυτό το πάντρεμα των ευρωπαϊκών φαντασιώσεων του 19ου αιώνα με τις αμερικάνικες. Ο κόσμος των αυστριακών οικονομολόγων που προσπάθησαν να κρατήσουν αναμμένο το κεράκι του φιλελευθερισμού, ήταν ένας κόσμος αρκετά ξένος με τον αμερικάνικο φιλελευθερισμό. Για να μπορέσει να επιβιώσει στο αμερικάνικο σκηνικό, έπρεπε να τονίσει διάφορες πλευρές και να κρύψει κάποιες άλλες. Έτσι λοιπόν τονίστηκε η αντικομουνιστική υστερία των αυστριακών οικονομολόγων, αλλά έμεινε μια κρυφή γνώση ο απέραντος ελιτισμός τους και η πλήρης αριστοκρατική βδελυγμία κατά της δημοκρατίας. Η ελευθερία έγινε η σημαία τους, αλλά ήταν ακριβώς το είδος της ελευθερίας του φιλελευθερισμού για το οποίο ο ντεσαντ τόσο ειρωνικά μας είχε προειδοποιήσει από τα τέλη του 18ου αιώνα. Γιαυτό και το αστείο λογοτεχνικό πόνημα της Ayn Rand απέκτησε μια τόσο κεντρική θέση ανάμεσα σε μια θρησκεία που ασχολούνταν υποτίθεται με την επιστήμη. Διότι πρόσφερε ένα φιλελεύθερο μυθικό σύμπαν που ήταν κοντά στις αμερικάνικες φαντασιώσεις χωρίς ταυτόχρονα να προδίδει τις αριστοκρατικές καταβολές του. Μια ομάδα προικισμένων ιπποτών εγκαταλείπει τα εγκόσμια και αφήνει τον κόσμο να καταρρεύσει και να έρθει το χάος, δείχνοντας πέρα από πάση αμφιβολία πόσο ο κόσμος τους είχε ανάγκη. Ακριβώς το είδος της νηπιακής φαντασίωσης όπου το νήπιο πιστεύει ότι είναι το κέντρο του κόσμου και ο,τιδήποτε καλό ή κακό προέρχεται από το ίδιο. 600 χρόνια αφού ο θερβάντες έγραψε το αριστούργημά του χτίζοντας πάνω στην αμφίσημη διακωμώδηση των ιπποτικών μυθιστορημάτων, η Ayn Rand έγραψε ένα τέτοιο και η σχολή του σικάγο το παρουσίασε ως αριστούργημα της λογοτεχνίας. Και είναι κρίμα γιατί το σύμπαν των ζόμπι είναι πολύ καταλληλότερο.

     

    Τόσο καταλληλότερο που δεν ξέφυγε της προσοχής του Hollywood. Και θα τελειώσω να σας κουράζω με μια τελευταία λεπτομέρεια. Στον μπουρζουάδικο μύθο του 19ου αιώνα, ο όχλος ζούσε πάντα ανάμεσά μας παρότι υπήρχε μια ξεκάθαρη απόσταση μεταξύ των φωτισμένων και των εκτρωμάτων. Στον μεταπολεμικό κόσμο όμως, με την ταχεία εξάπλωση του ορισμού των μεσαίων ευπρεπών στρωμάτων, ο όχλος έχασε τη δυναμική του. Αν οι κουμουνιστικές σέχτες έψαχναν να βρουν προλετάριους με το κιάλι στη δύση, το ίδιο πρόβλημα είχαν και οι φιλελεύθεροι. Πώς σκατά λοιπόν θα ξεχωρίσουμε την ήρα από το στάρι? Πώς σκατά θα φέρουμε μαζί τη στραουσιανή φαντασίωση περί του όχλου που πρέπει να τον πλανεύουμε με μύθους και του σιχαμερού σχετικισμού της νεοτερικότητας που έφερε τον εκφυλισμό του δυτικού πολιτισμού (πάρτε και λίγο σπένγκλερ για να μάθετε)? Είναι εμφανές ότι το μυθιστόρημα της ραντ δεν πιάνει μία μπροστά στη δύναμη του μύθου των ζόμπι.

     

    Το 95% του πληθυσμού γίνεται ένα άβουλο εκφυλισμένο τέρας και το 5% που επιβιώνει περνάει από την κρησάρα της φυσικής επιλογής για να επιβιώσουν μόνο οι εκλεκτοί. Ο τζήμερος (κι όχι μόνο) θα βρέχει το κρεβάτι του με κάτι τέτοια όνειρα. Τι κρίμα που δεν υπάρχει ένας δεξιός συγγραφέας με την ικανότητα να δώσει σε αυτόν τον μύθο τις διαστάσεις που του αξίζουν.

     

     

    ΥΓ το κείμενο αυτό γράφτηκε πριν την κατάθεση της πρότασης μομφής προς την κυβέρνηση και ζητά συγνώμη που δεν ασχολήθηκε με αυτά τα σημαντικά γεγονότα. Είναι εμφανές πως στον σύριζα ποντάρουν σε κάποια μορφή καρμικής δικαιοσύνης, όπου η κυβέρνηση σαμαρά θα πέσει από την ψήφο ενός νέου προδότη της παράταξης ο οποίος μετά από 20 χρόνια θα γίνει ο νέος αρχηγός της. Αν όμως παρελπίδα ο σύριζα δεν ποντάρει στην καρμική δικαιοσύνη, τότε είναι εμφανές πως κάνει μία ακόμα επικοινωνιακή κίνηση για να μπορεί να λέει στους επικριτές του πως επιτέλους κάτι κάνει ένα χρόνο τώρα.