• Ο μαγικός κόσμος της τεχνικής (μέρος 6ο): Από τα gadget στα εργαλεία

    Date: 2012.03.18 | Category: TECHIE-STUFF | Tags: ,,,

    Για όποιον νομίζει ότι είμαι ένας καραγκιόζης που περνά τη μέρα του διαβάζοντας υπερβατική φιλοσοφία και στοχάζεται κοιτώντας το ρυάκι να τρέχει, ένα έχω να πω: σκατά στα μούτρα του.

    Όχι, είμαι σαν κάθε άλλο καραγκιόζη που όταν βλέπει τις φωτογραφίες ενός 3D printer, του τρέχουν τα σαλάκια από το στόμα και δυσκολεύεται να το κλείσει πριν γίνει ρεζίλι. Οπότε δεν ξεκίνησα να φτιάχνω ένα 3D printer επειδή πίστευα πως θα αλλάξει τον κόσμο. Τα κίνητρά μου ήταν πολύ πιο ταπεινά. Κάποιοι πριν από μένα κατάφεραν και έκαναν τη διαδικασία φθηνή, είχα άπλετο χρόνο και μια πελώρια λαχτάρα για νεσκουίκ.

    Λατρεύω τα ταπεινά κίνητρα, τις γρήγορες γυναίκες και τα βρώμικα αυτοκίνητα (κάτσε, κάπως αλλιώς δεν τα έλεγε ο κωστόπουλος και ο philip marlowe? Κρίμα που ο ένας πέθανε και ο άλλος έμεινε στην ψάθα, και δεν είναι εδώ να με συμβουλεύσουν για τη σωστή σειρά).

     

    Το 3D printer, για όσους δεν το γνωρίζουν, είναι ένας εκτυπωτής όχι πολύ διαφορετικός από τον inkjet που έχετε σπίτι σας. Η μόνη διαφορά του είναι πως αντί να φτύνει μελάνι στις δύο διαστάσεις ενός χαρτιού, φτύνει πλαστικό στις τρεις διαστάσεις του χώρου. Και κάπως έτσι μπορεί και κατασκευάζει απτά υλικά (πλαστικά) αντικείμενα. Ως εργαλείο υπάρχει εδώ και πολλά χρόνια, όμως η τιμή του ήταν απλησίαστη. Μέχρι που μερικοί τρελοί τύποι αποφάσισαν να φτιάξουν μια φθηνή έκδοσή από αντικείμενα που μπορούσες να βρεις γύρω σου. Ήταν μάλιστα ακόμα πιο τρελοί έτσι ώστε την τεχνική του πως κατασκευάζεις ένα τέτοιο πρίντερ να τη διαθέσουν δωρεάν μέσω της άδειας ανοιχτού λογισμικού GPL. Έτσι ο καθένας μπορούσε όχι μόνο να φτιάξει από ένα, αλλά ταυτόχρονα να προτείνει τις δικές του βελτιώσεις. Δεν είναι τυχαίο πως από τότε που τα σχέδια του πρώτου φθηνού 3D printer βγήκαν στη δημοσιότητα (το λεγόμενο Darwin), έχουν βγει πάνω από 10 διαφορετικά σχέδια της ίδιας βασικής ιδέας, το καθένα με τους δικούς του στόχους ή αναβαθμίσεις. Η ποιότητα της εκτύπωσης έχει ανέβει, το κόστος έχει πέσει πολύ και η ευκολία δημιουργίας του έχει αυξηθεί σημαντικά.

     

     

    Πώς μετεβλήθη εντός μου… 🙂

    Μία άλλη βασική ιδέα αυτού του πρίντερ είναι πως μπορεί και αναπαράγει μέρος του εαυτού του. Και καθώς λίγο πολύ, όλα τα μοντέλα χρησιμοποιούν τα ίδια βασικά εργαλεία, μπορείς να ξεσυναρμολογήσεις το παλιό σου πρίντερ και να φτιάξεις το επόμενο με ελάχιστο επιπλέον κόστος. Μαγικό? Καθόλου.

    Στην ουσία, στον ιδανικό μας κόσμο θα μπορούσατε να έχετε ακόμα και σήμερα τον ίδιο παλιό inkjet ή laser εκτυπωτή που αγοράσατε για πρώτη φορά πριν από 20 χρόνια, απλά αλλάζοντάς του τις κεφαλές με την επόμενη καλύτερη έκδοση κάθε 5-6 χρόνια. Το μόνο αναλώσιμο που θα χρειαζόσασταν θα ήταν ο ελαστικός ιμάντας (στους inkjet) που κάποια στιγμή απλά θα κοβόταν και θα κόστιζε 3 ευρώ. Ή το τύμπανο στους laser που θα κόστιζε εξίσου πάμφθηνα, διότι όλοι οι laser θα έπαιρναν τον ίδιο βασικό τύπο (και στις ίδιες βασικές διαστάσεις). Το μόνο που θα άλλαζε θα ήταν ότι το τύμπανο της canon θα θεωρούνταν χειρότερο από της HP. Στην πράξη καμία από αυτές τις δύο εταιρίες δεν θα έφτιαχνε τύμπανα γιατί τα τύμπανα είναι κάτι πολύ εύκολο και φθηνό να φτιαχτεί και οι διαφορές μεταξύ τους είναι τις περισσότερες φορές αδύνατο να τις δεις με γυμνό μάτι.

     

    Γιατί δεν συνέβησαν όλα αυτά? Διότι η κάθε εταιρία ήθελε να σου πουλήσει 10 εκτυπωτές τα τελευταία 20 χρόνια και έτσι φρόντιζε και τους έφτιαχνε αρκετά εύθραυστους και αρκετά ασύμβατους μεταξύ τους προκειμένου να σε αναγκάζει να επιστρέφεις στο κατάστημα. Πώς αλλιώς νομίζετε ότι εξηγείται ο παραλογισμός όπου άλλαζαν τα δοχεία των μελανιών κάθε τρεις και λίγο?

     

    Και γιατί δεν συνέβη στους συμβατικούς εκτυπωτές αυτό που συμβαίνει στους 3D printer? Διότι δεν βρέθηκε κανένας τρελός να φτιάξει έναν OpenSource inkjet εκτυπωτή πριν από 25 χρόνια που η αγορά ακόμα ήταν νεαρή. Και αυτό δεν συνέβη κυρίως για ιδεολογικούς λόγους. Πριν από 25 χρόνια η ιδέα μιας άδειας που θα επέτρεπε στον καθένα να την αντιγράφει ήταν απλά το τρελό όνειρο μερικών αναρχίζοντων νερντ.

     

     

    Κι αυτό είναι ίσως το μεγαλύτερο “νέο” που φέρνει ο 3D printer στον κόσμο μας. Ακόμα κι αν το δούμε ως ένα άκακο παιχνίδι, τα καινά δαιμόνια που σπέρνει θα έχουν μεγάλο αντίκτυπο. Στην ουσία κάποιοι έφτιαξαν το Ford T των 3D printers, άφησαν ελεύθερα τα σχέδια και το κατασκεύασαν έτσι ώστε να μπορεί ο καθένας να το συναρμολογήσει με απλά υλικά (ώστε να μην έχει κανένας προμηθευτής μονοπωλιακή θέση όπως γίνεται με τα μελάνια των απλών εκτυπωτών).

    Και με αυτό τον τρόπο κατέστρεψαν οποιαδήποτε δυνατότητα υπήρχε για να γίνει αυτό το gadget ένα ακόμα λέγκο στην καταναλωτική μας πυραμίδα, δηλαδή να εμπορευματοποιηθεί με τον τρόπο που εμπορευματοποιήθηκαν οι συμβατικοί εκτυπωτές. Γιατί το λέω αυτό? Ας το αναλύσουμε με όρους αγοράς και προϊόντων.

     

     

    Το μαγαζάκι γωνία

    Οι 3D printer όπως είπα και πριν δεν ήταν κάτι καινούργιο, αλλά ήταν σίγουρα κάτι εξωτικό. Ήταν ακριβοί, φτιάχνονταν σε ελάχιστα κομμάτια και πρόσβαση είχαν ελάχιστοι άνθρωποι που ήταν τυχεροί. Και κάποια στιγμή μερικοί τρελοί τύποι φτιάχνουν το reprap (που είναι το όνομα του project) αποδεικνύοντας πως ένας 3D printer μπορεί να είναι φθηνός και οικιακός. Ξαφνικά λοιπόν ανοίγεται μια τεράστια αγορά, όπως έγινε πχ και με τα πρώτα mp3 players που ήταν κάτι περιθωριακά gadjetάκια που έπαιζαν μουσική που κατέβαζες από το napster. Τι εμποδίζει όμως τις μεγάλες εταιρίες, την apple, την HP και τη Microsoft να κλέψουν το χόμπι και να κατακλύσουν την αγορά με εκατομμύρια 3D printer, που μάλιστα θα έχουν τη δυνατότητα να πουλάνε κάτω του κόστους όπως έγινε και με τα mp3 player? Γιατί δεν θα περάσουμε από τη γκουμούτσα mp3 player με σκληρό δίσκο 2,5ιντσών των πρωτοπόρων της Archus και της Creative στο μουράτο iPod? (ειλικρινά έκανα 5 λεπτά να θυμηθώ το όνομά του τελευταίου με τόσα i που μας έχουν κατακλύσει).

     

    Η απάντηση βρίσκεται στο ανοιχτό δωρεάν σχέδιο. Όταν μπορείς μόνος σου να φτιάξεις ένα 3D printer που κοστίζει βαριά 350ευρώ (και το κόστος συνεχίζει να πέφτει) και το οποίο δεν έχει κανέναν περιορισμό (στα μελάνια, στα αναλώσιμα, στα ανταλλακτικά), ποιο θα είναι το κίνητρο να πάρεις ένα μοντέλο από την Apple πχ το οποίο θα σε δεσμεύει να τα σκας κάθε τρεις και λίγο στην Apple? Το ωραίο design πχ είναι αρκετό για να σε πείσει να πληρώσεις παραπάνω για το iPod, όταν το design είναι το μοναδικό που το διαφοροποιεί από τον ανταγωνισμό. Όμως αυτή δεν είναι η περίπτωσή μας. Στην περίπτωσή μας οι εταιρίες θα πρέπει να αποφασίσουν να πετάξουν όλα τα χαρτιά που δημιουργούν την κερδοφορία τους για να μπουν στην αγορά των 3D printer. Και ελπίζω να μην είστε αρκετά αφελείς για να νομίζετε πως η κερδοφορία τους προέρχεται από το λογικό κέρδος που μπορεί να ζητήσει κάποιος για να σου φέρει ένα έτοιμο μηχάνημα ρυθμισμένο στο σπίτι 🙂

     

    Μα -θα διαμαρτυρηθούν αρκετοί- δεν είμαστε όλοι ρεμπεσκέδες σαν κι εσένα να κωλοβαράμε φτιάχνοντας 3D printers. Αν μας φανεί χρήσιμο, θα αγοράσουμε ένα έτοιμο. Και έχουν δίκιο. Υπάρχει μια πολύ μεγάλη αγορά από μη νερντ που θα θέλει ένα 3D πρίντερ. Και γιαυτή την αγορά έχουν ξεπηδήσει διάφορες εταιρίες που προσπαθούν να καλύψουν το κενό. Η πιο γνωστή είναι η MakerBot μια κλασική startup με πολύ χρήμα από venture capital στα χέρια της και μια παραλλαγή του κλασικού 3D printer, το ονομαζόμενο thing-O-matic. Όπως μπορείτε να δείτε, κοστίζει 1100δολάρια και ο σκελετός είναι φτιαγμένος από MDF. Αν το θέλετε λοιπόν έτοιμο kit (να το στήσετε) στην πόρτα σας, θα πρέπει να πληρώσετε 3 φορές την τιμή του να βρείτε τα εξαρτήματα μόνοι σας. Αν το θέλετε έτοιμο να μπει στην πρίζα, κοστίζει ακόμα περισσότερο. Μια άλλη πρόταση στην εμπορευματοποιημένη αγορά είναι το Mosaic της MakerGear το οποίο κοστίζει 900δολάρια ως κιτ και 1300ως έτοιμο προϊόν.

     

    Ένα ερώτημα που πρέπει να δούμε είναι γιατί αυτές οι δύο start-up δεν ακολουθούν την πεπατημένη φτιάχνοντας έναν 3D printer που θα τον πουλάνε φθηνά και θα βγάζουν από τα ανταλλακτικά και τα αναλώσιμα. Η απάντηση είναι ότι δεν μπορούν. Από τη τη στιγμή που μπορείς μόνος σου να φτιάξεις ένα 3D printer με 350ευρώ, πόσο φθηνότερα θα πουλάνε αυτοί το κλειστό τους μοντέλο για να σε πείσουν να δεχθείς τη σκλαβιά τους? Δωρεάν? Μπορούν να δοκιμάσουν, είμαι σίγουρος πως υπάρχουν venture capitals έτοιμα να θυσιάσουν χρήμα, οι κεντρικές τράπεζες άλλωστε το μοιράζουν αφειδώς στους πλούσιους τώρα τελευταία. Αλλά κάτι μου λέει πως θα αποτύχουν 🙂

     

    Γιαυτό και οι δύο start-up προσπαθούν να κερδίσουν από το ίδιο το αντικείμενο που πουλάνε και γιαυτό το λόγο αναγκάζονται και πουλάνε τόσο ακριβά. Κι έτσι το ζήτημα γίνεται απλό. Αν είσαι τόσο πολυάσχολος που δεν μπορείς να φτιάξεις ένα μόνος σου, πλήρωσε τα τριπλά και πάρε ένα έτοιμο. Μήπως όμως βασιζόμενη στην τεμπελιά των ανθρώπων η MakerBot γίνει η νέα microsoft? Μήπως δηλαδή μπορέσει και ξεπεράσει όλο τον ανταγωνισμό και απλά κάποια στιγμή προσφέρει ένα κλειστό προϊόν τόσο φθηνό και τόσο προχωρημένο που κανείς δεν θα θέλει να το χάσει?

     

    Αμφιβάλω και γιαυτό. Διότι ξεχνάμε πως οι εταιρίες έχουν ένα επιπλέον κόστος που πρέπει να καλύψουν πριν ακόμα βγάλουν ένα προϊόν στην αγορά (το λεγόμενο overhead). Ως γραφειοκρατικοί οργανισμοί χρειάζονται designers, τμήμα μάρκετινγκ, τμήμα πωλήσεων, τμήμα διευθυντών και τμήμα νταβατζιλικιού (που πρέπει να πληρώσουν ως τόκο στις τράπεζες). Αυτό κάνει εξ αντικειμένου τα προϊόντα τους πιο ακριβά κι όχι πιο φθηνά. Και για να μην το βγάλουν πολύ ακριβά, αναγκάζονται να κόψουν. Από την ποιότητα, από το κόστος παραγωγής, από,τι μπορούν. Το thing-O-matic των 1100δολαριών δεν είναι ένα καλύτερο προϊόν από το Prusa Mendel των 350ευρώ που φτιάχνω εγώ. Είναι μικρότερο, έχει τα δικά του προβλήματα λόγω της υγρασίας και οι κάτοχοί του δυσκολεύονται περισσότερο να το αναβαθμίσουν. Μάλιστα μόλις ανακοίνωσαν ένα μεγαλύτερο-καλύτερο μοντέλο τον Replicator(TM) που με μόλις 1800δολάρια θα έχει το μέγεθος εκτύπωσης του Prusa Mendel 🙂 . Αν σκάσεις 250 δολάρια παραπάνω θα σου δώσουν και δύο κεφαλές προκειμένου να τυπώνεις ταυτόχρονα 2 χρώματα (στον Prusa mendel θα πρέπει να αλλάξεις μόνος σου το χρώμα στο πλαστικό, κάτι που είναι πιο σπαστικό). Κι όλα αυτά για ένα προϊόν που ακόμα πρέπει να στήσεις μόνη σου. Όπως βλέπετε όλο το marketing του κόσμου (The MakerBot Replicator™ – A Tool from Tomorrow, Today) δεν μπορεί να κρύψει τις εμφανείς αδυναμίες στρατηγικής της MakerBot και ο μόνος λόγος να αγοράσεις ένα τέτοιο είναι να μην έχεις γουγλίσει 5 λεπτά ώστε να δεις τις εναλλακτικές.

     

    Στην ουσία το μεγαλύτερο στρατηγικό μειονέκτημα της MakerBot είναι ο ανταγωνισμός από τις άλλες μικρές startup. Καθώς η MakerBot δεν προσφέρει κάποιο πολύ ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, πέρα από το να γλυτώσεις τη φασαρία του να βρεις τα υλικά μόνος σου, σύντομα θα αρχίσει να νιώθει τον ανταγωνισμό από άλλες μικρές εταιρίες. Ήδη είπαμε το Mosaic που είναι σαφώς πιο φθηνό. Η ίδια εταιρία πουλάει ως κιτ και το Prusa Mendel με 825δολάρια. Λίγο παραπάνω φασαρία στο στήσιμο, πολύ παραπάνω χώρος παραγωγής. Και φυσικά υπάρχει μια ντουζίνα ακόμα μικρών εταιριών που προσφέρει έτοιμα κιτ του Prusa Mendel με παρόμοια ή λίγο μικρότερη τιμή (λίγο πολύ διπλάσια από την τιμή που θα πλήρωνες αν το έφτιαχνες μόνη σου).

     

    Ο μεγαλύτερος όμως εχθρός της startup(ΤΜ) δεν είναι άλλος από την ίδια την εξέλιξη του 3D printer. Πριν από 3 μήνες ένας πολύ συμπαθής τύπος κάθισε κι έφτιαξε μία ακόμα open source παραλλαγή του 3D πρίντερ και μάζεψε 830.000 δολάρια σε παραγγελίες. Γιατί? Διότι το Printrbot είναι ακόμα πιο φθηνό και εύκολο να το φτιάξεις. Το έτοιμο κιτ το πουλάει 500δολάρια και φυσικά αν κάτσεις να μαζέψεις τα υλικά μόνος σου, θα πληρώσεις αρκετά λιγότερα (μ’ έναν πρόχειρο υπολογισμό βγαίνει λίγο κάτω από 300ευρώ).

     

    Αυτό το περιβάλλον είναι πολύ τοξικό για οποιαδήποτε μεγάλη εταιρία. Σίγουρα υπάρχουν εταιρίες που έχουν φτιάξει καλύτερης ποιότητας 3D printer, αλλά οι τεχνικές που χρησιμοποιούν είναι πολύ ακριβές. Ακόμα λοιπόν κι αν η Apple αγοράσει μια τέτοια εταιρία και αρχίσει να πουλάει το σουπεργαμάτο πολύχρωμο ντιζαϊνάτο 3D printer, πόσο φθηνότερα από 25.000δολάρια που κάνει τώρα μπορεί να το πουλήσει? Κι αν το πουλήσει κάτω του κόστους πόσο κάτω μπορεί να φτάσει πριν αρχίσει να της τρώει όλα τα κέρδη από τις άλλες δραστηριότητες? Ο printer που είδατε στο βίντεο πουλιέται στα 40.000δολάρια για να καταλάβετε την κλίμακα. Κι αν υποθέσουμε πως πηδάει στο κενό, πόσο χρόνο θα έχει, μέχρι ένα άλλο ανοιχτό project να προσφέρει παρόμοια ή καλύτερη τεχνική εκτύπωσης. Σίγουρα αν ήσουν μέτοχος της Apple θα έπρεπε να το σκεφτείς πολύ καλά πριν μπεις μέσα στα σκατά. Κι άλλωστε γιατί να μπεις όταν μπορείς να πουλάς για 1000 δολάρια κινητά των 250? 🙂

     

     

    Ο ρυθμός του κόσμου

    Άφησα για το τέλος την πιο συνηθισμένη ερώτηση που μου κάνουν για το καινούργιο παιχνίδι μου. Μα σε τι σκατά μπορεί να χρησιμεύσει ένας 3D printer? Μήπως όλο αυτό δεν είναι παρά μια αυτοαναφορική παπάτζα? Παρότι πιστεύω πως η μεγαλύτερη αλλαγή που μπορεί να μας προσφέρει ο 3D printer είναι ιδεολογική, στο πρακτικό υλικό επίπεδο είναι εξίσου σημαντικός. Διότι έχει τη δυνατότητα να σπάσει όλη την αλυσίδα στην οποία έχει βασιστεί ο μεταπολεμικός δυτικός καταναλωτισμός.

     

    Πόσες φορές σας έχουν πει ότι το πρίντερ σας δουλεύει μια χαρά, αλλά έχει σπάσει αυτό το μικρό γραναζάκι που μόνο το ανταλλακτικό και η επισκευή του θα κοστίσουν όσο μισός καινούργιος εκτυπωτής? Πόσα ανακατευτήρια έχετε αλλάξει διότι κάποιος έξυπνος σκέφτηκε πως ο μεταλλικός κόφτης θα πρέπει να κουμπώνει σ’ ένα πλαστικό γρανάζι? Πόσες φορές έχετε πληρώσει 50-70ευρώ για μια μικρή πλαστική μαλακία που έσπασε στο αυτοκίνητο? Νομίζω το πιάνετε το νόημα. Στο 3D printer μπορείς να τυπώσεις 20 πλαστικά ανταλλακτικά για το ανακατευτήρι μέσα σε μισή ώρα. Θα μου πεις αυτό είναι παραβίαση της πατέντας που έχει το ανακατευτήρι. Ακόμα καλύτερα. Καιρός είναι να τελειώνουμε και με αυτό τον παραλογισμό λες και οι μαλάκες που καταχώρησαν την πατέντα ανακάλυψαν το ανακατευτήρι.

    Οπότε εκεί θα συμβούν δυο-τρία πράγματα. Από τη μία θα είναι αδύνατο να ελέγξουν ποια τυπώνει τι σπίτι της και ποιο εξάρτημα στο αυτοκίνητό της είναι ορίτζιναλ ή όχι, ακριβώς όπως σήμερα δεν ξέρουν τι ταινίες βλέπεις, τι μουσική ακούς κλπ κλπ (αν και προσπαθούν).

    Ταυτόχρονα όπως συμβαίνει με τη μουσική και τις ταινίες όλο και περισσότερος κόσμος θα πάψει να θέλει να νιώθει κλέφτης, μόνο και μόνο επειδή 5 μεγάλες εταιρίες τα έχουν κάνει πλακάκια με την κυβέρνηση.

    Και ακόμα πιο ταυτόχρονα, όσο αυξάνεται η χρήση των 3D printer, τόσο θα αυξάνεται το κίνητρο κάποιου κινέζου να φτιάξει ένα opensource ανακατευτήρι ώστε να μπορείς να τυπώσεις όλα τα γρανάζια του με ευκολία. Τα σχέδια των οποίων θα τα δίνει δωρεάν στο ίντερνετ. Για την ακρίβεια πόσο μακριά είμαστε από τη στιγμή που μία τσατισμένη μηχανικός και μαγείρισσα, θα κάτσει 2 μέρες να φτιάξει στο CAD έναν ανακατευτήρι που θα το δώσει με άδεια GPL ώστε να μπορεί ο κάθε κινέζος να το αντιγράψει και να το πουλήσει? Και πόσο μακριά θα είναι η ώρα όπου ένας σχεδιαστής θα πάρει το χρηστικό ανακατευτήρι κύλινδρο της μηχανικού και θα το κάνει εξίσου όμορφο με μια bauhaus αισθητική? Και μπορεί ο σχεδιαστής να πουλάει το κέλυφος για το χρηστικό ανακατευτήρι ή να το προσφέρει δωρεάν. Μικρή σημασία έχει. Διότι τα ανακατευτήρια θα πέσουν αυτόματα πολλές σκάλες στην κλίμακα της εμπορευματοποιημένης υπεραξίας.

     

    Διότι σε περίπτωση που δεν το έχετε καταλάβει, το ανακατευτήρι (όπως και το 3D printer) δεν είναι τίποτα σπουδαίες ανακαλύψεις που χρειάζονται το μεγάλο μυαλό ενός οραματιστή σαν τον steve jobs για να μας έρθουν στα χέρια σαν τον μωυσή με τις πέτρινες πλάκες.

    (αλλά για κάτσε και το mp3 player με σκληρό δίσκο δεν το ανακάλυψε ο steve jobs και μάλιστα το πλήρωσε πολύ ακριβά στην creative. Όμως, παρακαλώ, μην αφήνετε τα γεγονότα να σας χαλάσουν μια ωραία φαντασίωση με πολύ χρήμα)

     

     

     

    Με λίγα λόγια το 3D printer είναι μια πολύ ωραία ευκαιρία να ξεσκεπάσουμε και να τελειώνουμε με αρκετές από τις φαντασιώσεις του σημερινού μας κόσμου, ακριβώς όπως το Napster τελείωσε τη φαντασίωση των δισκογραφικών να κατακτήσουν τον κόσμο (και στη δεκαετία του ’80 κανείς δεν είχε αμφιβολία πως θα το πράξουν). Δεν υπάρχει πιο καλό παράδειγμα από τη sony. Από εκεί που ήταν έτοιμη να κατακτήσει τα πάντα, έχει καταλήξει να φοβάται πως αν δεν της πάει καλά το PS3 θα πάει για φούντο.

     

    Θα επιμείνω πως η μεγαλύτερη αλλαγή που μπορεί να επιφέρει ο 3D printer είναι κοινωνική κι όχι τεχνική. Και με παρόμοια κοινωνικά ζητήματα θα ασχοληθούμε και στο επόμενο μέρος 🙂