• Ο θάνατος του εμποράκου.

    Date: 2004.09.01 | Category: ΠΟΛΙΤΙΚΗ, OIKONOMIA | Tags: ,,,

    Η οικονομία δεν είναι ακριβώς το δυνατό σημείο πολλών ανθρώπων και δεν εννοώ τον κουμπαρά γουρουνάκι. Ο καπιταλισμός είναι ένα απλό σύστημα οργάνωσης που μπορεί να κατανοήσει ακόμα και ο πιο αδαής Σκρουτζ Μακ Ντάκ αυτού του κόσμου. Αλλά χρειάστηκαν κάποια από τα πιο λαμπρά μυαλά των τελευταίων δύο αιώνων (Σμίθ, Ρικάρντο, Μάρξ, Κέυνς) για να αναλυθεί εις βάθος. Γιατί όπως και στη γεωμετρία, τα εργαλεία του είναι απλά, αλλά το σύμπαν που αυτά τα εργαλεία φτιάχνουν είναι τεράστιο. Ένας κομμάτι ξύλο, ένας σπάγκος και ελάχιστοι κανόνες φτάνουν για να φτιάξουν ολόκληρη την ευκλείδειο γεωμετρία, αλλά ο βασικότερος καταλύτης σε αυτή τη διαδικασία είναι η σκέψη. Και η σκέψη είναι κάτι που πολύ συχνά λείπει από τον καπιταλισμό.

    Η σκέψη συνήθως αντικαθίσταται από την απληστία και το κοντόφθαλμο συμφέρον και είναι ίσως ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα αυτού του συστήματος. Οι ιδιωτικοποιημένοι βρετανικοί σιδηρόδρομοι καταστράφηκαν γιατί κανείς δεν ήθελε να συντηρήσει τις δημόσιες γραμμές, και κάποιοι φερέλπιδες οικονομικάριοι ξέχασαν πως τα τρένα έχουν την κακή συνήθεια να κυκλοφορούν επάνω σε ράγες. Το ίδιο συμβαίνει και με το δίκτυο μεταφοράς ρεύματος των ΗΠΑ. Καμία ιδιωτική εταιρία δεν θέλει να επενδύσει στο δίκτυο μεταφοράς και ως αποτέλεσμα έχουμε σχεδόν τριτοκοσμική παροχή ρεύματος σε πολλές περιοχές των ΗΠΑ. Όταν λοιπόν βλέπουμε τέτοιες στρεβλώσεις της απλής κοινής λογικής σε παγκόσμιο επίπεδο με τι καρδιά να κατηγορήσουμε τους μικρούς άπληστους επαγγελματίες της χώρας μας?

    Αλλά δεν θα τους χαριστούμε γιατί ο δρόμος που έχουν διαλέξει είναι αμετάκλητα αυτοκτονικός και το καθαρματάκι που όλοι κρύβουμε είναι πιο βρώμικο από το κάθαρμα. Αρκετά σύντομα θα παρακολουθήσουμε την παρακμή δύο επαγγελματικών τάξεων που μέχρι σήμερα κρατούσαν την αγορά τους πολύ σταθερά και με αρκετή ευκολία. Οι αρτοποιοί και οι σουβλατζήδες ήταν από εκείνες τις ασχολίες όπου και ο πιο μικρός μπορούσε να εισέλθει στην αγορά με αρκετές πιθανότητες επιτυχίας. Αλλά όχι για πολύ ακόμα και γιαυτήν την παρακμή δεν θα φταίει κανείς άλλος από τους ίδιους. Μπορείτε να τους ακούσετε να γκρινιάζουν για το μεγάλο κεφάλαιο, τις αδηφάγες αλυσίδες, ακόμα ίσως και για την παγκοσμιοποίηση, αλλά είναι η δική τους απληστία που θα τους καταστρέψει. Απλά οι άνθρωποι αρέσκονται να εφευρίσκουν αιτίες έξω και πέρα από τις ίδιες τις δικές τους αποφάσεις.

    Και οι δύο έκαναν και συνεχίζουν να κάνουν ένα θανάσιμο λάθος. Αυξάνουν συνεχώς και αδιακρίτως τις τιμές τους προσδοκώντας μεγαλύτερο κέρδος σε μια αγορά που δείχνει να έχει πολύ ανελαστική ζήτηση. Αυτό σημαίνει πως είτε το σουβλάκι κάνει 1, είτε 1,5 και 1,7 ευρώ, οι καταναλωτές δεν θα σταματήσουν να τρώνε σουβλάκια. Και αυτό φαινομενικά μοιάζει σαν ένα ανεξάντλητο χρυσωρυχείο. Το καθαρματάκι σκέφτεται με όρους της αγοράς για να δικαιολογήσει την απληστία του. Αλλά όταν οι όροι της αγοράς πέσουν και τον πλακώσουν θα φταίει ο άδικος καπιταλισμός που χτυπά τους μεροκαματιάρηδες (μικροκαπιταλιστές). Με το να ακριβαίνεις το σουβλάκι κατά 50% μέσα σε τρία χρόνια μπορεί βραχυχρόνια να απολαμβάνεις περισσότερα κέρδη καθώς όπως είπαμε η ζήτηση για σουβλάκια δεν μειώνεται και πολύ. Αλλά με την ίδια κίνηση κάνεις τον εαυτό σου ως μικρό σουβλατζή ευάλωτο απέναντι στις μεγάλες αλυσίδες, γιατί εξισώνεις το μοναδικό σου πλεονέκτημα. Το μικρότερό σου κόστος.

    Τα τελευταία 15 χρόνια πολλές μεγάλες αλυσίδες προσπάθησαν να εισέλθουν στην τεράστια αγορά του σουβλακιού, αλλά όλες όπως θυμάστε (ή καλύτερα επειδή δεν τις θυμάστε) έσπασαν τα μούτρα τους. Αυτό συνέβαινε διότι η τιμή που μπορεί να προσφέρει μια αλυσίδα είναι αρκετά υψηλότερη από αυτή που προσέφερε η αγορά των μικρο-σουβλατζήδων. Η αλυσίδα έχει μια σειρά από κόστη που δεν μπορεί να αποφύγει ή να αντικαταστήσει με αφανή εργασία. Από το διοικητικό κόστος μέχρι το υπαλληλικό που ένας μικρός σουβλατζής ποτέ δεν προσμετρά (αφού τυλίγει σουβλάκια, κάνει τα λογιστικά και την τροφοδοσία μόνος του). Σε αντίθεση με την κοινή πίστη, οι αλυσίδες δεν μπορούν να πουλήσουν πολύ φθηνά. Μπορούν να το κάνουν πρόσκαιρα, -καταναλώνοντας το κεφάλαιό τους- αλλά όχι μακροχρόνια. Εάν μια αλυσίδα έχει ανελαστικό κόστος γύρω στα 2 ευρώ για κάθε σουβλάκι, καταλαβαίνουμε όλοι ότι δεν έχει καμία ελπίδα σε μια αγορά που πουλάει το σουβλάκι 1,10, όσες προσφορές κι εάν κάνει. Όταν όμως οι σουβλατζήδες ανεβάζουν την τιμή τους στο 1,5 ή 1,7 ευρώ τότε τα πράγματα για την αλυσίδα γίνονται πολύ πιο εύκολα. Τότε αξίζει τον κόπο να επιστρατεύσεις το παραπάνω κεφάλαιο σου (είτε με την μορφή μάρκετινγκ είτε με μείωση τιμών) και την οργάνωση σου ως αλυσίδα για να γατζωθείς στην αγορά. Κι εάν γατζωθείς τότε έχεις στον ήλιο μοίρα. Αλλά όχι οι σουβλατζήδες.

    Εδώ δεν ισχυρίζομαι ότι ο κάθε σουβλατζής είναι χαμένος. Σίγουρα υπάρχουν σουβλατζίδικα που προσφέρουν ανώτερο ή διαφοροποιημένο προϊόν, τόσο από τις αλυσίδες όσο και από τους άλλους σουβλατζήδες. Κι αυτοί οι τεχνίτες της σούβλας έχουν κάθε δικαίωμα να ανεβάσουν τις τιμές τους, γιατί πουλάνε την τέχνη τους. Και να είστε σίγουροι ότι η αγορά θα τους ανταμείψει. Κάθε αγορά έχει χώρο για μερακλήδες. Αυτό που θα χαθεί, θα είναι το generic σουβλάκι που αγοράζουν έτοιμο κατεψυγμένο, το πετάνε στη σούβλα και γίνεται μόνο του, διότι δεν είναι σε τίποτα καλύτερο από το generic σουβλάκι της αλυσίδας και επουδενή λόγο δεν είναι πια φθηνότερο. Ο generic κατεψυγμένος γύρος, έκανε τη ζωή των σουβλατζήδων πιο εύκολη, αλλά η απληστία τους να τον πουλάνε ως ένα εξαιρετικό προϊόν θα σημάνει τον θάνατό τους.

    Όπως φαντάζεστε το ίδιο περίπου μοτίβο ισχύει και για τους αρτοποιούς. Και πάλι να υπενθυμίσω ότι μιλάμε για το generic ψωμί και την generic τυρόπιτα που όλοι αγοράζουν έτοιμη κατεψυγμένη. Οι οικογένειες με παράδοση στις ζύμες (όπως πολλοί αλβανοί) και οι μάστορες αρτοποιοί θα έχουν πάντα μια γωνιά να πουλάνε το προϊόν τους ακόμα και σε ψηλή τιμή, γιατί θα προσφέρουν ένα εξαιρετικό προϊόν. Οι υπόλοιποι που τίποτα δεν έχουν να ζηλέψουν από τα έτοιμα προϊόντα θα χαθούν, καθώς σε δυόμιση μόλις χρόνια αύξησαν την τιμή του ψωμιού περίπου κατά 40%. Όσο για την τυρόπιτα, στις περισσότερες περιπτώσεις η τιμή της διπλασιάστηκε. Εκμεταλλευόμενοι μάλιστα και μια σχετικά συντεχνιακή λογική καθώς και την προστασία που τους παρείχε το κράτος, επέβαλαν μαζικές αυξήσεις τιμών που μας παγίδευσαν όλους. Σήμερα στο φούρνο της γειτονιάς σου πληρώνεις το ψωμί 1,2 ευρώ και την τυρόπιτα 1. Στον διπλανό Γρηγόρη ή Έβερεστ πληρώνεις την ίδια (μερικές φορές και καλύτερη) τυρόπιτα 1 με 1,2 ευρώ. Γιατί να προτιμήσεις τον αρτοποιό σου? Μα φυσικά γιατί κανείς άλλος δεν σου πουλάει ψωμί (έστω και λασπωμένο). Η συντεχνία εκμεταλλεύεται την προστασία του κράτους για να κερδίσει περισσότερα. Όταν όμως τα σουπερ-μάρκετ ανοίξουν εσωτερικά πρατήρια άρτου, θα πουλάνε το ψωμί μόλις 80 και 90 λεπτά και τότε ο generic αρτοποιός της γειτονιάς σου δεν θα έχει τίποτα να πουλά.

    Οι αλυσίδες δεν είναι φθηνές, εάν μάλιστα βρουν την ευκαιρία (όπως συμβαίνει με τα σούπερ-μάρκετ) θα αυξήσουν τις τιμές περισσότερο. Οι ίδιες αραβικές πίτες που στο σούπερμαρκετ κοστίζουν 72 λεπτά, στο πακιστάνικο μπακάλικο της γειτονιάς μου κοστίζουν 50. Το μπακάλικο δεν πρόκειται να απειλήσει το σουπερ-μαρκετ αλλά θα ευημερήσει όσο κρατά τις τιμές του χαμηλά. Και είναι σχεδόν αστείο που ένας ξένος και κατά πάσα πιθανότητα λιγότερο μορφωμένος από τους ντόπιους έχει το πιο εμπορικό μυαλό. Ίσως οι βρετανοί άφησαν στους πακιστανούς, εκτός από χίλια μύρια όσα κακά, και λίγη κοινή λογική που φαίνεται πως οι ίδιοι οι βρετανοί και εμείς οι ντόπιοι έχουμε χάσει.

    ΥΓ. Καταλαβαίνω πως θα θέλατε εξίσου να προβλέψω την παρακμή και πτώση του μοναδικού generic προϊόντος «καφές των 4ευρώ» ή “τζιν τονικ 7ευρώ». Δυστυχώς η αγορά του καφέ είναι μια διαφορετική περίπτωση που πατάει επάνω σε ένα μεγάλο τέχνασμα του μεταπολεμικού καπιταλισμού που ονομάζεται μονοπωλιακός ανταγωνισμός. Από τον καφέ μέχρι τη δισκογραφία και το νέο απορρυπαντικό με γαλάζιους και ροζ κόκκους. Αλλά αυτό είναι ένα άλλο κεφάλαιο.

    ΥΓ2 Σε καμία περίπτωση δεν ισχυρίζομαι ότι η οικονομία της αγοράς λειτουργεί στη χώρα μας σωστά και όποιος το ισχυρίζεται μάλλον έχει κακές σχέσεις με την ειλικρίνεια ή την παρατηρητικότητα. Η μικρή μας αγορά σπάνια επιτρέπει την ανάπτυξη του ανταγωνισμού. Η περίπτωση των σουβλακο-αρτοποιών –αν και όχι μοναδική- είναι τόσο εξόφθαλμη που ακόμα και ο ατελής ανταγωνισμός της αγοράς μας φτάνει για να την «διορθώσει». Άσχετα εάν μετά τους σουβλακο-αρτοποιούς θα έχουμε να κάνουμε με ένα ακόμα ολιγοπώλιο των σουβλακο-αλυσίδων.